آتشکده ايسپيه مزگت، رضوانشهر گیلان

بناهای تاریخی از آن دسته جاذبه هایی هستند که ما را سوار بر ماشین زمان کرده و به دوران دیگری می برند. حال هر چه بنا قدیمی تر باشد از دوران زندگی خود بیشتر فاصله گرفته و به گذشته های دورتری برده می شویم. از جمله ی این بناهای تاریخی آتشکده هایی است که معمولا قدمتی بسیار دیرینه دارند و متعلق به قرن ها پیش هستند؛ زمانی که دین مردم ایران زرشت بوده و اهورامزدا را به عنوان نمادی از پروردگار عالمیان پرستش می کردند. یکی از این آتشکده های قدیمی که البته بعد از ظهور اسلام به مسجد تبدیل شده و مورد استفاده مسلمانان قرار گرفته آتشکده ایسپیه مزگت واقع در نزدیکی شهرستان رضوانشهر از استان گیلان است که به عنوان یک اثر ملی در فهرست آثار ایران به ثبت رسیده است. این آتشکده در استان گیلان به عنوان یکی از استان های گردشگری ایران واقع شده در نتیجه می تواند مورد توجه تعداد زیادی از افراد قرار گیرد.

برای بازدید از آتشکده ایسپیه مزگت گیلان و نیز دیدن از طبیعت زیبای اطراف آن می توانید راهی استان گیلان شوید. بابت محل اقامت نیز نگران نباشید سایت ایران هتل آنلاین همیشه همراه شماست. بعد از مراجعه به این وبسایت کاربرپسند و مشاهده لیست هتل های رشت یکی را به دلخواه انتخاب و رزرو بفرمایید و با خیال راحت به سمت گیلان حرکت کنید.
معرفی کلی
دینی که در گذشته های بسیار دور در ایران باستان رواج داشته دین زرتشت بوده است. محل عبادت زرتشتیان مکانی به نام آتشکده بوده که در آن به پرستش خدای خود (اهورامزدا) می پرداختند. تعداد این آتشکده ها در ایران بسیار است. یکی از آنها آتشکده ای به نام ایسپیه مزگت است که در نزدیکی روستای دیناچال از شهرستان رضوانشهر واقع در استان گیلان قرار دارد. آتشکده ایسپیه مزگت یکی از جالب ترین بناهای تاریخی گیلان است.
این آتشکده یک بنای بسیار قدیمی و البته بزرگ است که بخش هایی از آن در طول زمان دستخوش تغییرات زیادی قرار گرفته اما قسمت هایی نیز همواره باقیمانده و امروزه در معرض دید علاقه مندان می باشد. این بنا همان طور که اشاره شد کاربردی کاملا مذهبی داشته و از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار است. جالب اینکه آتشکده ایسپیه مزگت پس از ظهور دین اسلام در ایران حدودا بعد از قرن سوم هجری به مسجد تبدیل شده و طبق شواهدی که وجود دارد تا مدت ها مورد استفاده مسلمانان و محل عبادت آنها قرار گرفته است. این در حالی است که هیچ گونه تغییری در معماری آن ایجاد نشده، حتی هیچ محرابی برای آن ساخته نشده است. این عدم تغییر نشانه ارزش و احترامی است که افراد با هر دین و اعتقادی برای این بنا قائل هستند و مشتاقند به همان شکل اولیه خود باقی بماند و حتی اگر تغییر کاربری می دهد ظاهرش دچار تغییر نشود.

این نیایشگاه باستانی علاوه بر اینکه از لحاظ تاریخی بسیار مورد توجه است، معماری جالبی هم دارد. از دیگر نکات حائز اهیمت در مورد آن اینکه احتمال می رود در زمانی که از رونق برخوردار بوده شهر بزرگی در اطرافش وجود داشته است. این بنا امروزه تنها به عنوان یک بنای قدیمی و تاریخی مورد بازدید قرار می گیرد و هیچ گونه استفاده ی کاربردی ندارد اما چنانچه مورد بازسازی قرار گیرد می تواند هویت مذهبی بودن خود را مجددا به دست آورد و باز روح زندگی در آن دمیده شود.
این بنا که متعلق به دوران ساسانیان است و در دوران سلجوقیان مورد بازسازی قرار گرفته است در ۸۰ کیلومتری باختر شهر رشت و در شهرستان رضوانشهر بخش پره سر واقع شده است. از جمله نکات مثبتی که در مورد آن وجود دارد موقعیت دسترسی آن می باشد. در واقع آتشکده ایسپیه مزگت در سمت راست رودخانه ی دیناچال واقع شده و تا جایگاه گردشگری ویژه ی ساحل گیسوم فاصله ی کمی دارد. اما در کمال تاسف باید بگوییم که توجه زیادی به آن نشده و با اینکه راه رسیدن به آن یک جاده ی آسفالته است حتی تعداد تابلوهای راهنمایی که مورد توجه مسافران قرار گیرد و آنها را به سمت این جاذبه ی تاریخی بکشاند کم می باشد. این اثر قدیمی که به عنوان قدیمی ترین مسجد استان گیلان شناخته می شود به قدری باارزش است که در تاریخ ۱۶ مهر ۱۳۷۹ با شماره ی ثبت ۲۷۹۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
محل دقیق آتشکده ی ایسپیه مزگت در دهکده ی کیش خاله از روستاهای رضوانشهر از استان گیلان است. این بنای باستانی در سمت شمال دیناچال رود و در فاصله ی تقریبی 2 کیلومتری شرق جاده ی تالش – انزلی واقع شده است.

وجه تسمیه
عبارت ایسپیه مزگت حاصل ترکیب دو واژه ی «ایسپی» و «مزگت» است. «ایسپی» در زبان تالشی به معنای سفید و «مزگت» در زبان اوستایی به معنای مسجد و محل عبادت می باشد. در نتیجه اسپیه مزگت به معنای مسجد سفید خواهد بود. واژه ی مسجد در زبان کردی هم با نام مزگت خوانده می شود از طرفی در بخش خورو بیابانک در شرق استان اصفهان نیز به مسجد، مزگت می ‌گویند و این نشانه ی کاربرد واژه ی مزگت در میان اکثر ایرانیان است. با این تفاسیر امروزه آتشکده ی ایسپیه مزگت با نام های دیگری از جمله مسجد سفید و مسجد عبداللهی نیز شناخته می شود.
پیشینه ی تاریخی
با توجه به سنگ نوشته ‌هایی که در آتشکده ی ایسپیه مزگت یافت شده است می توان این بنا را به قرن چهارم و ابتدای قرن پنجم هجری قمری نسبت داد. این در حالی است که تعدادی سفال‌ قدیمی نیز در بنا پیدا شده که همه ی آنها متعلق به قرن هشتم هجری یعنی دوره ی ایلخانی است.

وضعیت فعلی آتشکده ی ایسپیه مزگت
این بنا امروزه در معرض ویرانی و نابودی قرار دارد اما طبق شواهدی که موجود است چنین به نظر می رسد که زمانی در اطراف آن آبادانی موج می زده است. با این حال در کمال تعجب هیچی نامی از آن در هیچ یک از کتاب های تاریخی و سفرنامه های خارجی و ایرانی وجود ندارد. آتشکده ی ایسپیه مزگت در طول زمان دستخوش عوامل مختلف انسانی مانند ثبت یادگاری یا دخل و تصرف و حفاری‌ های غیرمجاز‌ به منظور دست یافتن به دفینه های باارزش‌ قرار گرفته و تا حد زیادی تخریب شده و از بین رفته است. حتی طبیعت هم به او رحم نکرده و بر سرعت و میزان تخریبش افزوده است به طوری که درختان بزرگ و تنومند جنگلی بر بام این بنای تاریخی رشد کرده اند و در میان دیوارهای باارزش آن ریشه دوانده و شکاف های بزرگی در آنها ایجاد نموده اند. از طرفی رود خانه ی خروشان دیناچال رود نیز او را مورد هجوم خود قرار داده و قسمت جنوبی بنا را تخریب کرده و با خود در گذر از دل طبیعت همراه ساخته است. باران هم در این خرابی ها دستی داشته و بعد از بارش با رطوبتی که به وجود آورده گچکاری ها، سفید کاری ها وگچ بری های آن را نابود کرده و تا حد زیادی از بین برده است و چهره ی او را فرتوت و شکسته ساخته است.

معماری و مشخصات آتشکده ایسپیه مزگت
مصالح اصلی به کار رفته در این آتشکده آجرهایی است که دارای ابعاد ۶×۲۳×۲۳ سانتیمتر می باشند. قطر دیوارهای این آتشکده ۱۷۵ سانتیمتر است. یکی از قسمت هایی از بنا که از دست عوامل مخرب جان سالم به در برده قسمتی است که یک ضلع آن حدود 17 متر است. این قسمت که هنوز پا بر جاست و در مقابل عوامل انسانی و طبیعی مقاومت کرده دیوار یکی از دهلیزهای آتشکده است. بر این دیوار یک کتیبه ی ساده با نوشته هایی به زبان کوفی درج شده که طول آن به حدود پنج تا شش متر می رسد و آیات گچ ‌بری شده ای از سوره ی مبارکه توبه بر آن دیده می شود و در پایین آن نقش و نگارهایی برجسته از گیاهان به چشم می ‌خورد. از جمله عباراتی که بر این کتیبه نگارش شده عبارت “لم یخش الا الله فعسی اولعک ان یکونو امن المهتدین” می باشد که به طور واضح دیده می شود و قابل خواندن است. این کتیبه در ابتدا بسیار بزرگتر از این بوده و زمانی هر چهار دهلیز اطراف بنا را تزیین کرده است. دیو اره ی دهلیزها گچ بری های به شدت زیبا و جالب توجهی داشته که ارتفاع آنها به ۱ متر هم می رسیده، امروزه نمونه هایی از آنها بر دیوار شمالی قابل رویت است.

همان طور که اشاره شد از شکوه و زیبایی آتشکده ی ایسپیه مزگت چیز زیادی باقی نمانده اما از روی همان مقدار اندک به جا مانده می توان احتمال داد که این بنا دارای یک رواق (ایوان) چهارگوش در وسط و چهار دهلیز در چهار طرف آن بوده است. آتش مقدس در این رواق داخلی نگهداری می شده و مردم برای عبادت در دهلیز های کناری آن می ایستاده اند. درب ورودی اتشکده تقریبا در سمت شمال آن قرار دارد و وارد دهلیز شمالی بنا می شود و دارای عرضی حدود 5/1 متر می باشد. هر دهلیز دارای طاق هایی است که ارتفاع آنها از کف فعلی بنا چیزی حدود 5/5 متر است. یک طرف دهلیزها را دیوار خارجی احاطه کرده و طرف دیگر آنها دارای پایه های هشت ضلعی است، پایه هایی که محیط آنها حدود 5/5 متر است. این پایه ها که در چهار گوشه ی بنا قرار دارند دارای زایده هایی می باشند. فاصله بین دو پایه ای که یکی از آنها زایده دارد حدود 2 متر و 50 سانتی متر و فاصله بین دو پایه ی اصلی بنا حدود 3 متر است. بالای هر جفت پایه، طاقی به شکل هلال شکسته ساخته شده و سقف دهلیزها بر دیوارهای خارجی بنا و نیز بر این پایه ها استوار است. لازم به ذکر است عرض هر یک از دهلیزهای آتشکده حدود 3 متر و 50 سانتی متر است. سقف کل بنای آتشکده با سفال پوشیده شده است. امروزه در سفال پوش کردن بام های بناهای گیلان از ملات استفاده نمی شود اما در بنای آتشکده ی ایسپیه مزگت که قدمت آن به قرن ها پیش می رسد سفال سقف را با ملات بر روی طاق ها چسبانده اند و این یک تفاوت واضح و روشن بین نحوه ی سفال پوش کردن بام ها در گذشته های دور با بناهای امروزی در منطقه ی گیلان است. اندازه ی سفال های استفاده شده بر سقف بنای آتشکده حدود ۳۶×۵۰ سانتیمتر است.

یکی از نکات جالب توجه دیگری که در مورد آتشکده ی ایسپیه مزگت وجود دارد اینکه چرا چنین بنایی در یک نقطه ی دور افتاده از شهر و محل زندگی اهالی منطقه بنا شده است. چون معمولا بناهایی که محل عبادت و نیایش و پرستش پروردگارند در مکان های عمومی و نزدیک به محل زندگی اهالی ساخته می شوند تا دسترسی به آنها راحت باشد و افراد هر زمان که بخواهند در اسرع وقت در آن قرار گیرند. شکی نیست که آتشکده ی اسپیه مزگت یک محل عبادت بزرگ و معروف بوده در نتیجه به احتمال زیاد یک شهر باستانی در نزدیکی آن وجود داشته که امروزه در زیر خاک مدفون شده است. شکل ظاهری آتشکده ی اسپیه مزگت با وجود چهار دهلیز و یک رواق چهار گوش در وسط بسیار شبیه به آتشکده های زرتشتی پیش از اسلام می باشد.

جاهای دیدنی اطراف آتشکده
در اطراف آتشکده ی ایسپیه مزگت در سمت جنوب رودخانه ی دیناچال رود، محوطه ی بسیار بزرگی وجود دارد که محل مناسبی برای تفریح و گردش و پیک نیک یک روزه است. این محل مخصوصا در روز سیزدهم فروردین ماه هر سال بسیار شلوغ و پر از شادی و جنب و جوش می باشد. اهالی منطقه و گردشگران و مسافران نوروزی در روز سیزده به در از همان ساعات اولیه ی روز تا غروب آفتاب در این محل حاضر می شوند تا آخرین روز تعطیلات نوروزی خود را به بهترین شکل ممکن بگذرانند. از جمله امکاناتی که در این روز برای گردشگران فراهم است امکان خرید انواع خوراکی ها، صنایع دستی و … است. همچنین چند نوع بازی سنتی توسط افراد محلی انجام می شود که لذت از تفریح در این مکان را دوچندان می کند.