برنامه سفر دو روزه به یزد ویژه عاشورا و تاسوعا

هزار و چهارصد سال پیش روزگاری در قطعه‌ای از زمین مردی که به پارسایی و عدالت شهره بود به همراه خانواده‌اش عازم سفری بی‌بازگشت شد. سفری که ناقوس مرگ را به صدا درآورده و چشم‌ها و قلب‌های بسیاری را ملتهب کرده بود. کاروان در سفری نفس‌گیر در بیابانی سوزناک متوقف می‌شود و بعد نبردی نابرابر که سرشار از ظلم و ستم بود آغاز می‌گردد. با فرارسیدن ظهر روز دهم اما کاروان در حالی‌که نوای مظلومیت و تشنگی‌اش گوش جهانیان را پر کرده بود، این‌بار سربلندتر از همیشه در حالی‌که سرها به روی نیزه برافراشته شده‌ بود، راه رفته را باز می‌گردد. صدای یاری خواستن مردی که کاروانش را با قساوت تمام قتل عام کرده بودند هنوز هم پس از هزاران سال به گوش می‌رسد و آتشی که برپاگشته ذره‌ای خاموش نشده است، چرا که خداوند فرموده در قلوب مومنین هرگز حرارت این داغ بزرگ فروکش نخواهد کرد. حالا پس از هزاروچهاردصد و اندی سال بازهم با فرارسیدن ماه محرم ناقوس کاروان‌های دلمان به صدا درمی‌آید و سفر آغاز می‌گردد، دستمان گرچه از یاری کاروان کوتاه است و باز هم با فرارسیدن ظهر عاشورا خیمه‌ها را به آتش می‌کشند، اما این‌بار سینه‌چاک و بر سر و صورت‌زنان دعوتی را صدای آن از پس تاریخ به گوش می‌رسد لبیک می‌گوییم و پیر و جوان، زن و مرد خود را به این صحنه که کم از محشر ندارد می‌رسانیم تا جریان عدالت‌خواهی و آزادمردی زنده بماند و هیچ‌کس در هیچ نقطه‌ای از این جهان، زیر باز هیچ ظلم و ستم کمر خم نکند.

محرم ماه زندگی است، شوری که درخیابان‌ها، خانه‌ها، کوچه‌ها، مساجد، تکایا و حسینیه‌ها برپا می‌شود و هزاران هزار انسانی که خود را بی‌هیچ دعوتی خود را به این بزم عاشقانه می‌رسانند، گواه شوری است که در رگ‌های شهر جاری می‌شود و قلب‌ها را جلا می‌دهد. ایران هرساله با فرارسیدن محرم و صفر یکپارچه سیاهپوش می‌شود تا مبادا یادمان برود که آزادی و آزادمردی بهای گزافی دارد. این‌بار اما در میان کوچه پس کوچه شهرها و روستاهای ایران عازم یزدی می‌شویم که به‌سان اغلب نقاط ایران به سبک و سیاق خودش ناله عزا سر می‌دهد. قصد سفر به حسینیه ایران و حضور در دارالعباده یزد را اگر دارید و به دنبال رزرو هتل در یزد اگر بودید پیشنهاد این‌باره ایران هتل آنلاین هتل ارگ جدید یزد است.

تاسوعا، مسجد حظیره
با طلوع خورشید روز نهم محرم شور و شوق دسته‌های عزادارای بیشتر می‌شود و افراد بیشتری خود را به دسته‌ها می‌رسانند. مقصد مسجد حظیره است که خیلی‌ها آن را با نام روضه محمدیه می‌شناسند. مسجد هم در خیابان امام‌خمینی و در محله تاریخی پیربرج قرار دارد. مسجدی که خودش یک بنای تاریخی تمام‌عیاراست و بنای اولیه آن از قرن نهم هجری به یادگار مانده است. بنای کنونی مسجد هم متعلق به سال‌های نخست پیروزی انقلاب است. از همان ساعات اولیه صبح دسته‌ها شکل می‌گیرند و مویه‌کنان و سینه‌زنان به سمت مسجد حظیره حرکت می‌نمایند.

اما ورود به داخل مسجد برای هر هیئتی زمان‌بندی خاصی دارد و هر هیئت و یا دسته عزاراداری نیم‌ساعتی را در شبستان ساده و بی‌پیرایه درون مسجد به عزاداری پرداخته و مراسم سینه‌زنی را برگزار می‌نماید. هر هیئت نیز معمولا قطعه‌ای را آماده کرده است که به ذکر مصیبت اهل بیت پرداخته و به صورت دسته‌جمعی و با نوایی خاص به زیبایی تمام اجرا می‌گردد. نظم این هیئت‌ها و دسته‌‌های سینه‌زنی حیرت‌انگیز است. مراسم از ابتدای صبح تاسوعا آغاز شده و اصولا تا حوالی بعداظهر به طول می‌انجامد تا تمام دسته‌های عزاداری هر یک به نوبت واردشده و مراسم سینه‌زنی و نوحه‌خوانی را به جا بیاورند. اما این مراسم تنها مختص این مسجد و یا حتی این شهر نیست سایر شهرهای استان یزد نیز این مراسم را باشکوه هرچه تمام برگزار کرده و روز تاسوعا را گرامی می‌دارند.

پرسه‌زنی در روز تاسوعا
در میان شهرهای ایران مراسم عزاداری منحصربفرد یزدی‌ها یکی از قدیمی‌ترین شیوه‌های عزاداری است که گاه قدمت آن به سال‌ها قبل از ورود اسلام به این سرزمین بازمی‌گردد که پس از ورود اسلام رنگ و بویی متفاوت گرفته است. پرسه‌زنی یکی از همان مراسم دیرینه و قدیمی یزدی‌هاست که اکنون بیشتر در روستاها و محلات قدیمی شهر پابرجای مانده است. با فرارسیدن روز عاشورا گروه‌هایی از مردم محلات که چند سید با شالی سبز پیشاپیش آن‌ها حرکت می‌کنند در محلات به راه افتاده و علم‌ها و پرچم‌های مختلفی را بر دوش می‌کشند و آرام و سینه‌زنان در محلات شروع به حرکت می‌کنند. دم در هر خانه‌ای هم صاحب‌خانه به استقبال پرسه‌زنان می‌آید و با نذری خود همانند حلوا، چای، شربت، شیر و … به هر حد و اندازه‌ای که در وسع صاحب‌خانه می‌گنجد به پذیرایی از پرسه‌زنان پرداخته و گاه برنج، گندم و .. را نیز به صورت نذری به این دسته اهدا می‌نماید. پرسه‌زنان هم برای رفتگان خانه طلب آمرزش و مغرفت و برای صاحب‌خانه طلب رحمت و وسعت روزی می‌نمایند و بازهم به حرکت خود ادامه می‌دهند. پرسه‌زنان در انتهای مسیر به تکایا و حسینیه‌ها رفته و در نهایت نذری را هم برای طبخ غذای نذری در روز عاشورا مهیا می‌نمایند. یکی از جذاب‌ترین مراسم پرسه‌زنان در محله تاریخی اهرستان یزد برگزار می‌شود که زرتشتیان یزدی نیز در آن ساکن هستند. در این مراسم اما مسلمان و زرتشتی تفاوتی ندارند و گاه زرتشتی‌ها برای دریافت نذری و تبرکی هر چند کوچک خود را به این مجالس می‌رسانند.

جوش‌دوره
جوش‌دوره هم یکی دیگر از سنت‌های عزاداری دیرینه و کهن اهالی این سرزمین کویری است که صدها سال است که سینه به سینه در میان نسل‌های مختلف منتقل شده است. مراسمی که در آن عزاداران یک حلقه بزرگ را تشکیل داده و دست به کمر یکدیگر می‌اندازند. در این میان اشکذر و مهریز جوش‌دوره را با شکوه بیشتری برگزار می‌نمایند. حلقه شروع به حرکت می‌نمایند و عزاداران با دست دیگر خود شروع به سینه‌زنی می‌نمایند. چاووش‌خوان هم با سوز و گذار شروع به نوحه‌خوانی و چاووش‌خوانی می‌نماید و جوش‌زنان هم در پاسخ اشعاری را می‌خوانند. یک علم هم درست در مرکز حلقه قرار می‌گیرد و عزاداران همگام با حرکت پای خود را نیز به زمین می‌کوبند. در روز تاسوعا اما جوش‌دوره به باشکوه‌ترین حالت خود می‌رسد و در قالب دو دسته عزاداری برپا می‌گردد. یکی از جالب‌ترین بخش‌های این سنت دیرینه و حسنه یادکردن از درگذشتگانی است که در فاصله محرم سال گذشته تا محرم امسال رخت از دنیا بربسته‌اند و دیگر مهمان این مجالس نیستند.

نخل گردانی
با طلوع خورشید روز دهم محرم، بازهم غلغله‌ای درمیان مردم این شهر برپا می‌شود، گرچه آغاز این مراسم به روزها قبل‌تر بازمی‌گردد. مردم چند روزی را برای آراستن نخل اختصای می‌دهند و گاهی اگر کسی حاجتی داشته باشد قبل از مراسم نخل‌گردانی یک شب تمام را کنار نخل به راز و نیاز می‌پردازد و حاجت خود را طلب می‌نماید. حتما شما هم بارها و بارها شاهد مراسم نخل‌گردانی بوده‌اید. مراسمی که نامش با نام کویر گره‌خورده و چشم‌های بسیاری را مبهوت خود نموده است. اما نخل هزاران سال است که در این سرزمین قدمت دارد و بسیاری معتقدند که نخل‌گردانی پر رمزوراز ایرانی‌ها ریشه در دل تاریخ دارد و به سال‌ها قبل از ورود اسلام بازمی‌گردد. استان یزد اما محفل نخل‌های بلندبالاست و تقریبا در تمام شهرهای این استان این آئین چند صد ساله برگزار می‌شود. در این میان آئین نخل‌گردانی شهر یزد از شهرت بیشتری برخوردار بوده و پای خیلی‌ها را به دارالعباده ایران می‌کشاند. نخل‌های متعددی در این شهر قرار دارند اما در این میان خنل میدان امیرچخماق در کنار نخل مشهور میدان بعثت از همه قدیمی‌تر هستند. از همان لحظات نخست صبح عاشورا مردم دسته دسته خود را به میدان امیرچخماق می‌رسانند که قلب تاریخی و تپنده شهر یزد است. نخل درست در وسط میدان قرارگرفته و پارچه‌ای مشکی دور تا دور آن را فراگرفته است.
بر روی نخل شال‌های ابریشمی رنگی آویخته شده و دور تا دور آن را آینه‌های کوچک دربر گرفته‌اند. یک نقش سرو هم درست بر بلندای نخل قرارگرفته است. نرم‌نرمک که جمعیت نخل را دوره می‌کنند مردهای جوان و توانمند خودشان را به نخل می‌رسانند و در حالی‌که دستمال و یا بالشتکی کوچک را بر روی شانه خود قرار می‌دهند. نخل را احاطه می‌کنند. نخل چند متری بلندی دارد و یک نفر هم خودش را به بلندای نخل می‌رساند. نوای سینه‌زنی، نوحه‌خوانی و زنجیرزنی هم تمام میدان امیرچخماق را دربرگفته است. ذکر مصیبت هم مردم را با نوحه‌خوان همراه کرده و صدای ناله عشاق حسین به آسمان بلند می‌شود. نرم‌نرمک مردها یک گوشه از نخل را گرفته و ناگهان صدها نفر همزمان با دستور کسی که بر بلندای نخل قرارگرفته با نوای یاحسین نخلی را بلند می‌کنند که چندین تن وزن دارد و صدها سال است که بر روی دوش جوانان این سرزمین بلند شده است. مردها نخل را گاهی یک‌بار و گاهی سه‌بار دو تا دور میدان می‌چرخانند و بعد دسته اول نخل را بر زمین گذاشته و دسته دوم نخل را برمی‌دارند. بزرگ‌ترها اما می‌گویند که نخل‌ها در ابتدا گاهی به نیت چهارده معصوم چهارده بار می‌چرخانده‌اند.

نخل می‌چرخد و صدای ناله و نوای یا حسین حاضرین به قلب آسمان می‌رود و خیلی‌ها بر سر و صورت می‌کوبند. نخل برای یزدی‌ها نماد تابوتی است که پیکر پاره پاره حسین را در آن جای داده‌اند. پوشش مشکی نخل هم نمای عزا مردی است که به ناحق کشته شده است. آینه‌ها هم که نور خورشید را منعکس می‌کنند انگار نوری که از پیکر مقدس امام حسین ساطع می‌شود را به نمایش می‌گذارند. بزرگ‌ترها و ریش‌سفیدها می‌گویند که سرو روی تابوت هم نشان سروقامت کربلا علی‌اکبر(ع) است و آن شال‌های رنگی هم به بهانه حجله شهید نوجوان کربلا حضرت قاسم(ع) بر روی نخل نصب شده‌اند. نخل‌گردانی در واقع تشییع نمادین خورشید تابان و تکه‌تکه کربلاست. جز به جز این نخل هم نمایانگر واقعه جان‌سوز عاشورا است و سه‌بار چرخش آن‌هم به نشانه چند روزی است که پیکر مطهر شهدای کربلا بر روی خاک باقی مانده‌اند. علاوه‌بر نخل‌گردانی شهر یزد نخل‌گردانی شهر تفت هم آداب‌ورسوم خاص خودش را دارد که بسیاری را به سوی این سرزمین می‌کشاند. آئین نخل‌گردانی تفتی‌ها هم در روز تاسوعا و عاشورا برگزارشده و دل‌های بسیاری را به سوی دشت خونین کربلا می‌کشاند.

اشکذر، نمایش تعزیه‌ای جان‌گداز
اگر تمایل دارید تا واقعه عاشورا را باردیگر از نو تجربه کنید حتما سری به اشکذر بزنید. اهالی اشکذر صبح روز عاشورا را با یک نمایش تمام‌وکمال از واقعه عاشورا آغاز می‌نمایند. تعزیه‌ای که در خلوص تمام و با زبانی ساده وقایع جانسوز روز عاشورا را به تصویر می‌کشد. اشکذری‌ها اما تعزیه خود را از شب تاسوعا آغاز می‌کنند و با حضور پیرغلامان و مردم عزادار لحظات جان‌گدازی را رقم می‌زنند.

آش گندم
یکی دیگر از آئین‌های باستانی مردم یزد آش گندمی است که در ظهر روز عاشورا طبخ می‌شود و در بین اهالی این دیار با نام آش امام حسین(ع) شناخته می‌شود. چند روز قبل از فرارسیدن مراسم روز عاشورا دیگ‌های بزرگی که گاه روبروی درب مساجد و یا درب خانه‌ها علم می‌شوند خبر از بارگذاشتن آش امام‌حسین(ع) می‌دهد. خیلی‌ها که دیگ‌ها را در درب منازل و یا مساجد یا حتی تکایا می‌بینند نذورات خود را به بانی می‌دهند و به نوعی در ادای این نذر یاری می‌نمایند. بانوان یزدی هم دسته‌دسته خود را برای پاک‌کردن حبوبات و مواد اولیه طبخ آش می‌رسانند و بعد مردان جوان و تنومند خود را برای طبخ این آش به پای دیگ‌ها می‌رسانند. در طبخ این آش از مواد غذایی مختلفی استفاده می‌شود که در این میان بیشتر از گندم و گوشت استفاده می‌شود. اجاق‌ها هم همه با هیزم‌ آماده می‌شوند و گویا پخت این آش درست به سبک و سیاق چندصد سال گذشته برگزار می‌شود. صدای صلوات‌های مکرر و چشمان گریانی که برای گرفتن حاجت خود چشم به کرم صاحب اصلی این مجالس دارند در کنار زمزمه عزا و نوحه‌خوانی و سینه‌زنی‌ها شور و حالی وصف‌ناشدنی را رقم می‌زند. پخت آش در محلات، شهرها و وستاهای مختلف استان یزد هر کدام حال و هوا و رسم و رسومات خاص خود را دارد و حتی زمان پخش‌کردن آن‌هم بسیار متفاوت است.

مراسم عزاداری اما تنها مختص روزهای عاشورا و تاسوعا نیست. در این شهر، که حالا دیگر خیلی‌ها آن را با نام حسینیه ایران می‌شناسند، در روزهای قبل و بعد از تاسوعا و عاشورا نیز مراسمات گوناگونی برگزار می‌شود که شور و اشتیاق مردم این شهر را به اهل بیت و امام‌حسین(ع) به‌نمایش می‌گذارد.