مدرسه غیاثیه خرگرد خواف، یادگاری با ارزش از دوره ی تیموریان

در دل این دیار کهن و در میان آثار باستانی بی شمار کشورعزیزمان ایران، به بناهایی برمی خوریم که نشان از قدمت فرهنگ دانش دوستی در کشوری دارد که در طول تاریخ همواره مهد علم و فرهنگ و ادب بوده است. این بناها نه تنها از لحاظ تاریخی دارای اهمیت هستند، بلکه از لحاظ معماری و نقشی که در سیر تحولات تاریخی و اجتماعی داشتند نیز مهم و قابل توجه هستند. در واقع مدارس یکی از اولین و مهم ترین مکان هایی بودند که در آن ها آموزش و تبادل علم و فرهنگ صورت می گرفت و بسیاری از شخصیت های مهم علمی و فرهنگی در این مدارس پله های رشد و پیشرفت را طی کرده بودند. سبک معماری و تزئینات به کار رفته در این مدارس نشانگر جایگاه خاص آن ها در میان بزرگان و مردم آن دوران بوده است، به طوری که با قاطعیت می توان گفت این بناها در زمره ی باشکوه ترین و زیباترین آثار تاریخی ایران به شمار می روند و به همین دلیل گردشگران بسیاری مشتاقند که از آن ها بازدید کنند.

مدارسی که روزگاری جایگاه ویژه ای به لحاظ دانشمند پروری داشتند، هنوز هم با معماری باشکوه و با عظمت خود جلوه گری می کنند و با جذب گردشگران نام خود را در خاطرها زنده نگه می دارند. با ما همراه باشید تا به دیدن یکی از باشکوه ترین مدارس ایران و به شهر خواف برویم، شهری که در زمان تیموریان در اوج شکوه و پیشرفت خود بوده است و بناها، اماکن مذهبی و عمارت های زیبایی را در خود جای داده است. این شهر تاریخی و دانشمند پرور را می توان مرکز موسیقی سنتی خراسان و حتی ایران به شمار آورد. سفر به خواف در نوروز 98 می تواند یکی از انتخاب های شما نیز باشد، سفری که شما را با بخشی از تاریخ و گذشته ی پرفراز و نشیب کشورمان آشنا خواهد کرد. ایران هتل آنلاین با رزرو هتل های خواف در این سفر همراه شماست. شما می توانید با رزرو اقامتگاه بوم گردی میر احمد خوافی خواف سفری خاطره انگیز را تجربه کنید.

مدرسه ی غیاثیه ی خرگرد خواف
این مدرسه از بناهای قرن نهم هجری است و در روستای غیاثیه و در 5 کیلومتری شهر خواف و در مسیر تربت حیدریه واقع شده است. مدرسه غیاثیه اثری است که از شهر خرگرد قدیم خراسان باقی مانده است. درباره معنای خرگرد بین تاریخ شناسان اختلاف وجود دارد، زیرا برخی از آن ها معتقدند که خرد گرد در لغت به معنای خورگرد بوده است، خور در این جا به معنای خورشید و گرد به معنای شهر می باشد. بنابراین خورگرد به معنای شهر آفتاب است. اما عده ی دیگر درباره ی این وجه تسمیه بر این باورند که خر در اینجا به معنای بزرگی است و خردگرد شهر بزرگ معنا می دهد، برخی دیگر نیز خرگرد را خردگرد یعنی شهر علم و خرد تعبیر کرده اند.

تاریخچه ی مدرسه ی غیاثیه
شاهرخ یکی از پادشاهان تیموری بود که به فرهنگ دوستی و هنرپروری شهرت داشت. او در دوره ی سلطنت خود که 43 سال طول کشید، همواره از دانشمندان، و فرهنگ و هنر حمایت می کرد. آثار این فرهنگ دوستی در هرات، خراسان و سمرقند به خوبی بارز است و آثاری همچون مدرسه ی غیاثیه نشانگر آن هستند. تیمور با صرف هزینه های زیاد برای هنرمندان و معماران ایرانی این فرصت را به وجود آورد تا با خلق آثار زیبایی هنر خود را جاودانه کنند. در طی دوره ی حکومت او شهر خواف در اوج شکوفایی بود و مدرسه ی غیاثیه نیز در زمان او و توسط قوام الدین و برادرش غیاث الدین شیرازی درسال های 842 تا 847 ساخته شد.

روستای غیاثیه زادگاه وزیر مقتدر شاهرخ غیاث الدین پیر احمد خوافی، بانی مدرسه ی غیاثیه است و این بنا را می توان آخرین بنای باعظمت دوره ی تیموری قلمداد کرد. بنایی که ترکیبی از عناصر معماری تیموریان و سلجوقیان در آن به کار رفته است و به احتمال زیاد به نام یکی از معماران خود یا وزیر شاهرخ نام گذاری و شهرت پیدا کرده است. این دو معمار هنرمند در ساخت این بنای باشکوه، تمام ذوق و هنر خود را به کار گرفتند تا اثری را خلق کنند که در نوع خود بی نظیر و بی همتاست. سال ها بعد این هنرمندان چیره دست و باذوق شاهکارهای دیگری را از خود به یادگار گذاشتند که مسجد گوهرشاد از آن جمله است. مسجدی که به نام همسر شاهرخ گوهرشاد نامیده شده است.

ویژگی های معماری مدرسه غیاثیه
در زمان های قدیم، مساجد و مدارس بسیار شباهت به مکتب خانه داشتند و دانشجویان و دانش آموزان در این مکان ها گرد هم جمع می شدند و بحث و تبادل نظر می پرداختند. این مدارس محل آموزش فلسفه و حکمت، علوم طبیعی وعلوم دینی و قرآن به شمار می آمد. با توجه به جایگاه ویژه این مدارس بیشتر حاکمان مشتاق به علم و فرهنگ و معتقد به دین در ساخت آن ها از هیچ کوششی دریغ نمی کردند و مدرسه ی غیاثیه هم از این قاعده مستثنی نیست و معماری چشمگیر و باشکوه آن، موید این موضوع است. این مدرسه یک بنای چهار ایوانی و آجری است که در دوره ی شکوه و عظمت خود یکی از بهترین دانشگاه های اسلامی بوده است و بسیاری از دانشمندان در آن پرورش یافتند. اما پس از پایان دوره ی تیموری و ظهور صفویان، به علت تعصب شدیدی که صفویان داشتند، این مدرسه کم کم افول کرد و درخشش اولیه ی خود را از دست داد.

با توجه به کتیبه ای که بر ایوان جنوبی این مدرسه دیده می شود، ساخت این بنا به وسیله ی قوام الدین شیرازی آغاز و توسط غیاث الدین شیرازی به اتمام رسیده است. علاوه بر معماری زیبا و خاص این بنا، آن چه بر گیرایی و جذابیت بیشتر آن افزوده است تزئینات چشم نواز آن است. ترکیب این سبک معماری و این تزئینات بی همتا این بنا را به اثری خیال انگیز مبدل ساخته است. گویی معمار آن چه در توان داشته برای خلق این اثر زیبا به کار برده تا به رویای خود و بانیان این مسجد جامه ی عمل پوشانده و آن را به یک بهشت زمینی مبدل کند.

این مدرسه بنایی است که پلانی مستطیل شکل با ابعاد 44 در56 متر دارد. صحن آن چهار ایوانی است و ایوان ها ارتفاعی در حدود 11 متر دارند. دیوارهای صحن کاشی کاری شده است و در اطراف این صحن 32 حجره به چشم می خورد که در دو طبقه ساخته شده اند. در دو طرف هشتی ورودی، دو تالار بزرگ به چشم می خورد که به عنوان مسجد و مدرسه کاربرد دارند. در چهار گوشه صحن نیز اتاق هایی با سقف گنبدی ساخته شده است، همچنین 8 نورگیر در پایه ی این گنبدها برای روشن کردن فضا دیده می شود.

اتاق سمت راست، مسجد و اتاق سمت چپ، سالن اجتماعات این مدرسه را تشکیل می دهند، این اتاق ها از بقیه ی اتاق ها بزرگ تر بوده و سقف های مشبک بسیار زیبایی دارند. یک هشتی با سقف گنبدی نیز بین این دو اتاق وجود دارد. هشتی ورودی اصلی مدرسه، از سمت راست و چپ به دو اتاق بزرگ منتهی می شود، این اتاق ها دارای سقف گنبدی بوده و با کاشی های معرق و مقرنس گچی تزئین شده است.

در ساخت نمای اصلی سردر ورودی غیاثیه از کاشی کاری ها و تزئینات زیبایی استفاده شده و به همین دلیل شکوه و جلوه ی بیشتری نسبت به قسمت های دیگر بنا دارد. ایوان قبله بزرگ ترین ایوان این بناست و نام معماران آن بر روی کتیبه ای با خط نسخ در آن نقش بسته است و بخش انتهایی ایوان ها با مقرنس کاری و گچ بری مزین شده است.

همچنین روی هر چهار ایوان ورودی سوره هایی از قرآن کریم کتیبه شده است. هر چند بیشتر این کتیبه ها از بین رفته است، اما بر روی نوار میانی حجره ها هنوز هم می توان جمله های لا الله الا الله، الحمدلله و توکلت علی الله ربی را مشاهده کرد.
بدون شک مدرسه ی غیاثیه را می توان یکی از کامل ترین آثار هنری و معماری ایران در میان مدارس دیگر نام برد. سبک و تنوع عناصر معماری و دقت در خلق این اثر آن را در میان پژوهشگران به قدری شاخص کرده که محققان بسیاری به تحقیق و بررسی درباره ی آن پرداخته و آن را تحسین کرده اند. از مهم ترین ویژگی های این بنا استفاده ازتزئینات معرق و تلفیق متناسب آجر و کاشی در نمای بیرونی آن است. از آن جا که این مدارس مکانی برای یادگیری تمام علوم زمانه بودند، در طراحی و ساخت آن ها علاوه بر استفاده از عناصر اصیل ایرانی و اسلامی، تمامی نیازمندی های چنین مدرسه ای را در آن لحاظ کردند.