معبد مهر آیین میترائیسم مراغه

آیین مهرپرستی مذهبی ایرانی است که پیشینه ی آن به ایران باستان بر می گردد. این آیین بعد‌ها گسترش یافته و طرفداران زیادی پیدا کرد. افرادی که به آن پیوستند در معابد مخصوص خود به پرستش پروردگارشان می پرداختند. تاکنون معابد زیادی در ایران به ویژه در ‌آذربایجان شرقی یافت شده است. معبد مهر واقع در شهر مراغه از جمله ی این معابد است که قدمتی بسیار طولانی دارد و امروزه جزء آثار باستانی شهر مراغه به شمار می رود.

برای اقامت در شهر زیبای مراغه که دارای جاذبه هایی از جمله گنبد کبود، رصدخانه، مقبره ی آقالار، پل سرچشمه، آبشار گورداغ، گنبد غفاریه، گنبد سرخ، برج مدور و … است می توانید وارد سایت ایران هتل آنلاین شوید و بعد از تایپ نام مراغه در سایت و کلیک بر دکمه ی جست و جو لیست تمام هتل های مراغه را ببینید. بر هر یک که می خواهید کلیک کنید و اطلاعات لازم در مورد آن را به دست آورید و با رزرو از طریق این سامانه از تخفیفات خوبی بهره مند شوید.
یکی از بهترین این هتل ها هتل بزرگ مراغه است که در بلوار شهید شکاری قرار دارد. این هتل که در سال 1385 باز سازی شده فعالیت خود را در سال 1368 شروع کرده است. هتل بزرگ مراغه در گذشته با نام هتل دریا شناخته می شده است. این هتل دارای 70 باب اتاق اقامتی در قالب 4 طبقه است. هتل بزرگ مراغه دارای امکاناتی از قبیل رستوران، سالن صبحانه خوری، کافی شاپ و سالن همایش می باشد.

معرفی کلی
معبد مهر نام معبدی مربوط به طرفداران آیین میترائیسم است که در روستای ورجوی واقع در شهرستان مراغه از استان آذربایجان شرقی واقع شده است. مراغه یکی از شهر‌های قدیمی ایران است که زمانی مرکز حکومت مغولان بوده است. این شهر آثار تاریخی بسیاری دارد که معبد مهر تنها یکی از آنها است.

معنی واژه ی مهر
واژه ی مهر یا میترا به معنی دوستی و محبت است. این واژه در برخی موارد به معنی عهد و پیمان نیز آمده است. مهر در اوستا از آفریدگان اهورا مزدا بوده و ایزد محافظ عهد و پیمان به شمار می رفته و از این رو فرشته ی فروغ و روشنائی است به طوری که هیچ چیز بر او پوشیده نیست. میترا در کتیبه‌ های هخامنشی که به زبان اوستایی آمده است، میثر (Mithra) و در سانسکریت، میترا (Mitra) و در پهلوی، میتر (Mitr) و در پارسی امروزی، مهر خوانده می شود. برخی به اشتباه میترا را خورشید معنی می کنند اما میترا یعنی خدای خورشید. میترا خداوند آبها و دریاها نیز است و یکی از صفاتش «اود-دام» به معنی محاصره کننده است. این واژه در اسطوره ها گاهی تحت نام هایی مانند «سورا» یا «ماد» نیز خوانده می شود. قدمت آیین مهر در ایران به زمان های بسیار قبل تر از زرتشت می رسد. آیین مهرپرستی در طول تاریخ در تفکرات ایرانیان و حتی مسیحیان اروپا بسیار تاثیر گذاشته و در بعضی از مراسمات فرهنگی نیز وجود داشته است. در حال حاضر نیز جشن ‌هایی مانند جشن شب یلدا هستند که ریشه در این آیین دارند. مهرپرستان بلند شدن روز‌ها را نشانه برکت و کوتاه شدن شب ‌ها را نشانه ‌ای از غلبه خدای خود بر اهریمن می‌ دانستند و به ‌همین دلیل شب چله را جشن می گرفتند.

در غرب تا شمال انگلستان و نیز در شرق تا هندوستان مهر یا میترا خدایی بوده که هزاران سال پرستش می‌ شده است. البته در حال حاضر نیز زرتشتیان به میترا احترام می گذارند. مهرپرستان میترا را فرشته‌ مهر، دوستی، عهد، پیمان و مظهر فروغ و روشنایی می ‌دانستند. از نظر مهرپرستان میترا در غار متولد شده است، به‌ همین دلیل در هر غاری که در اطراف محل زندگی ‌شان وجود داشت اقدام به پرستش خدای خود می‌کردند و آن مکان را نیز مهرابه می ‌نامیدند و مقدس می شمردند.

موقعیت جغرافیایی معبد مهر
معبد مهر در ۶ کیلومتری جنوب شرقی شهر مراغه در روستایی به نام ورجوی قرار دارد و از این رو تحت معبد مهر ورجوی هم شناخته می شود. گردشگران برای بازدید از این معبد تاریخی بایستی حدود نیم ساعت در جاده‌ های روستایی حرکت کنند. روستای ورجوی نیز مانند مراغه سرد و مرطوب است و همواره شاهد بارش فراوانی در آن هستیم.
تنها مسیری که به این روستا ختم می شود از سمت شهرستان مراغه است. جاده‌ی این مسیر کاملا آسفالته است و گردشگران در این خصوص هیچ مشکلی ندارند. این مسیر که در آن باغ های فراوانی به چشم می خورد مناظر زیبایی را پیش روی گردشگران قرار می دهد.

مطالعات تاریخی
معبد مهر ورجوی دارای ابعاد ناشناخته ای است که انتظار می رود با گذشت زمان به آنها پی برده شود. این در حالی است که تا کنون مقالات زیادی در مورد آن منتشر شده و پرده از رازهای بسیاری راجع به آن برداشته شده است. در همسایگی معبد مهر مراغه گورستانی وجود دارد که قدمت آن بسیار زیاد است به طوری که برخی از سنگ قبر‌های آن مربوط به قرن نهم هجری می باشد.

با اینکه معبد مهر دارای ابعاد ناشناخته ای است اما بر اساس مطالعاتی که مرحوم پرویز ورجاوند در این مکان انجام داده، این نتیجه حاصل شده که این معبد مربوط به آیین مهرپرستی بوده و در طول تاریخ تغییراتی در ساختار و شیوه استفاده از آن صورت گرفته است. در ایران باستان به‌ محل نیایش مهرپرستان مهرابه گفته می ‌شد. مهرابه در واقع لحظه ‌ای بود که نور خورشید بر روی سنگ ‌آبه‌ ی مرکزی معبد قرار می‌گرفت و به معنای ظهور آناهیتا بود. این لحظه که در آن به نیایش خداوند پرداخته می شده هنگام ظهر، طلوع و غروب آفتاب رخ داده است (یعنی سه بار در طول شبانه روز). پس از اسلام نیز به محل برگذاری نماز محراب گفته شد. مهرپرستی آیینی ایرانی بوده که در آن نور نمادی مهم محسوب می شده، آیینی که در دوره ‌ای از تاریخ به اروپای غربی نیز نفوذ کرده است.

طبق شواهدی که وجود دارد شهرستان مراغه زمانی دارای مهرابه ‌های مختلفی بوده که معبد مهر و غار‌های اطراف رصدخانه ی مراغه تنها آثار به جا مانده از آن زمان هستند. معبد مهر مراغه زمانی مکانی برای اجتماع صوفیان بوده و پیروان شیخ صفی الدین اردبیلی در این مکان جمع می ‌شدند. از آنجایی که پیروان این فرقه اغلب مورد آزار مردم بودند، به‌ دور از آنها و در بناهایی زیر زمین زندگی می‌کردند. با گذشت زمان این نوع شیوه ی زندگی بین صوفیان رواج یافت. گفتنی است که کتیبه ‌های حجاری شده در معبد مهر مراغه که مربوط به قرن هشتم هجری قمری می باشد حکایت از زمانی دارد که این بنا توسط صوفیان مورد استفاده قرار گرفته است.

بناهای مختلف موجود در معبد مهر
مردمان محلی مراغه معبد مهر را با نام ‌هایی مانند امامزاده معصوم مراغه ‌ای، خانقاه، اجاق و اولیا می ‌شناسند. این مکان در واقع شامل یک معبد اصلی، یک قبرستان، یک اصطبل و یک چله‌ خانه است که هر یک دارای ویژگی های جالب توجهی است.

قبرستان موجود در معبد مهر
قبرستان موجود در معبد مهر در بخش بالایی آن قرار دارد و مربوط به عصر آهن است. در یکی از سنگ قبر‌های این قبرستان نمادی از گرز و کمان وجود دارد و تاریخ ۹۰۸ روی آن ثبت شده است. گرز و کمان نماد قومی بوده که در قرن نهم و اوایل قرن دهم در سرتاسر حوزه ی شرقی دریاچه ی ارومیه زندگی می ‌کردند. این سنگ قبر از لحاظ تاریخی و تزیینات، با سنگ قبر‌های دهکده ی بادامیار آذرشهر قابل مقایسه است. در این قبرستان مجسمه ی قوچ سنگی که نمونه ‌های زیادی از آن در قبرستان خواجه حیران و قدمگاه آذرشهر نیز دیده شده، وجود دارد. این مجسمه مربوط به قوم «قره قویونلو» می‌ شود. در یکی دیگر از سنگ قبر‌های این قبرستان کتیبه‌ ای وجود دارد که خط نگارش آن به‌ هیچ یک از خطوط اسلامی شبیه نیست و خطی شکسته و منحصر به‌ فرد است. این سنگ قبر مربوط به سال ۱۰۶۹ هجری است و روی آن طرح سپر، شمشیر و تیر کمان نقش بسته است. در حالت کلی سنگ قبر‌های این قبرستان به‌ صورت مکعب مستطیل است.

معبد اصلی مهر
معبد مهر در زیر زمین بنا شده و ورودی آن یک سراشیبی است. این معبد دارای یک تالار بزرگ و طاق‌ ها و واحد‌های مختلفی در اطراف آن است. این اجزا نشان می دهند که معبد مهر مراغه یکی از بزرگترین معابد در نوع خود بوده است. طبق مشخصات معماری موجود می توان گفت این بنا مربوط به‌ دوره ی اشکانیان است. از جمله ی این مشخصات وجود عناصر خمیده در فضاهای مختلف بنا است.

ورودی راهروی معبد به ‌شکل پهن و شیب ‌دار است و عرضی معادل ۲.۷ متر در قسمت جلو و ۲.۶ متر در سمت انتها دارد و ارتفاع (عمق) قسمت سرپوشیده ی آن حدود ۷.۴ متر است. در خاکبرداری ‌هایی که طی سال ‌های 81 و 82 در این مکان صورت گرفت، معلوم شد که در ورودی آن پله‌ هایی مربوط به ‌دوره ی ایلخانی وجود داشته که به‌ مرور زمان تبدیل به سطحی شیب ‌دار شده است. در حال حاضر پله ها بازسازی شده و برای ورود به ‌این معبد باید از پله‌ های آن پایین رفت. بعد از پله‌ ها به‌ تالار مرکزی می رسیم. در سمت چپ ورودی نقشی شبیه به‌ گل و برگ حجاری شده، نقشی که ساختاری شبیه به ‌مار نیز دارد. این نقش ها در معابد مهر موجود در روم، واتیکان و رومانی نیز مشاهده می شود. در سمت چپ ورودی نیز فضایی در دل صخره با طرحی جالب کنده شده است. طرحی که پلان آن به ‌صورت مربع با ابعاد ۱۰ متر در ۱۰ متر است و در وسط آن ستونی با قطری حدود 5.5 متر به ‌شکل هشت ضلعی وجود دارد. این ستون تالار بزرگ معبد را به‌ چهار قسمت تقسیم می‌کند. در بالای هر کدام از بخش ها، نورگیری وجود دارد که روشنایی محل را تامین می کند. البته با مرور زمان ابعاد این نورگیر‌ها مقداری افزایش یافته است.

در سه‌ ضلع‌ ستون بزرگ داخل معبد جمعا ۶ طاقچه به‌ صورت دو طبقه کنده شده‌ است. بخش بالایی طاقچه ‌ها دارای قوس است. قوسی که معماری دوران اسلامی را تداعی می کند. پس به ‌نظر می ‌رسد ساخت این بخش در دوره ی اسلامی صورت گرفته یا حداقل تغییرات بسیاری در دوره ی اسلامی در این بخش داده شده است. در قسمت شرقی این صخره اتاقکی وجود دارد که سقف آن شبیه سقف غارهای رصدخانه ی مراغه است. در این بخش آیات قرآنی به‌ خط ثلث کنده کاری شده‌، اما متاسفانه با گذشت زمان آسیب‌ های زیادی دیده است. از جمله این آیات آیه ی ۱۲۹ سوره ی آل‌ عمران به معنای «و آنچه در آسمان‌ ها و زمین است، از آن خداست. هر کس را بخواهد (و شایسته بداند)، می ‌بخشد و هر کس را بخواهد، مجازات می‌کند و خداوند آمرزنده مهربان است» می باشد. جدا از کاربرد گردشگری و تاریخی، معبد مهر در ماه محرم محل عزاداری و سینه ‌زنی و پخش نذری است.

امامزاده ملا معصوم مراغه ‌ای
سومین بنای موجود در معبد مهر مراغه مربوط به آرامگاه ملا معصوم مراغه ‌ای از علمای بزرگ قرن هجدهم هجری قمری است.. این مکان زیارتگاهی برای مردم محلی است. متاسفانه معبد به‌ دلیل نفوذ آب‌ های زیرزمینی در حال تخریب است، اما همچنان تلاش برای ترمیم آن انجام می شود. این در حالی است که سازمان میراث فرهنگی تلاش می کند با استفاده از مطالعات ژئوفیزیک و انتشار امواج لیزری، تا عمق ۱۰ متری زمین در این منطقه را تصویربرداری کند و به ‌بخش ‌های دیگر این معبد نیز پی ببرد.

امکانات و خدمات رفاهی
در معبد تاریخی مهر مراغه هیچ امکاناتی تعبیه نشده اما گردشگران می توانند برای استفاده از سرویس بهداشتی و مواردی مشابه به‌ مسجدی که در فاصله ی چند صد متری از معبد قرار دارد بروند. این مسجد در میدان اصلی روستا واقع شده و از معبد مهر نیز قابل رویت است. چنانچه مایلید از این بنای تاریخی دیدن کنید می توانید از طریق قطار، هواپیما، اتوبوس یا خودروی شخصی به‌ مراغه بروید و در کنار بازدید از جاذبه ‌های گردشگری شهر زیبای مراغه با رفتن به روستای ورجوی از معبد مهر هم دیدن کنید