معرفی کلی
معمولا تصوری که در مورد استان سیستان و بلوچستان وجود دارد یک منطقه ی کویری بی اب و علف است اما لازم است بدانید در این استان چشمه های آبگرمی وجود دارد که دارای خواص درمانی بسیاری می باشد. از طرفی در برخی از مناطق استان رودخانه هایی در جریان است که هر ساله عده ی زیادی از گردشگران را به سمت خود می کشاند. این رودها زیستگاه اصلی تمساح پوزه کوتاه ایرانی یا مردابی به نام گاندو است. یکی از این مناطق منطقه ی باهوکلات است که ویژگی خاص دیگری نیز دارد. در واقع در این منطقه رودی به نام باهوکلات رود در جریان است که محل زندگی یک نوع ماهی عجیب به نام گِل خور یا گل خورک می باشد. از طرفی با سفر به این منطقه می توانید در مسیر قله ی کوه گنو پیش بروید و از دیدن طبیعتی که پوشیده از انواع درختان گرمسیری و سردسیری است لذت ببرید.
منطقه ی حفاظت شده ی باهوکلات که به دلیل حضور گاندو به عنوان یک گونه ی کم نظیر و با ارزش از خزندگان به عنوان منطقه ی گاندو شناخته می شود در جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان، در طول مرز ایران و پاکستان واقع شده است. این منطقه در مسیر رودخانه ی سرباز و باهوکلات قرار دارد و تا دریای عمان ادامه می یابد. وسعت این منطقه چیزی در حدود ۴۵0 هزار هکتار است که بخش بزرگی از آن در شهرستان چابهار و بخشی در شهرستان سرباز واقع شده است. این منطقه در سمت جنوب خود به ساحل دریای عمان و در سمت شرق به مرز پاکستان می رسد. منطقه ی باهوکلات تنها منطقه ی موجود در ایران است که زیستگاه گاندو به عنوان تنها تمساح بومی ایران است.
این منطقه از سال ۱۳۴۹ با نام منطقه ی حفاظت شده ی باهوکلات شناخته شده اما از سال ۱۳۶۱ آن را به نام مهم ترین جانور بومی منطقه یعنی «گاندو» می شناسند. محل اصلی زندگی گاندوها در این منطقه، رودخانه باهوکلات، رودخانه های کاجو و سرباز و دریاچه ی سد پیشین است. البته تعدادی از آنها در برکه های فیروزآباد، کلانی، شیرگواز، دلگان، درکس، هوت کت، آزادی، پلنگی، جنگل، پیر سهراب، باهوکلات و کهیر بز زندگی می کنند. از دیگر حیواناتی که در منطقه ی حفاظت شده ی باهوکلات حضور دارند می توان به سیاه گوش، جبیر، سنجاب بلوچی، خدنگ، بزمجه بنگال، شغال، روباه و پرندگانی مانند مرغ سقای پاخاکستری، عقاب شاهی، کاکایی، انواع شاهین، هوبره، دراج، انواع کبوتر و قمری اشاره کرد. این در حالی است که لاک پشت های سبز دریایی، جنوب این منطقه را به عنوان محل اصلی برای تخم گذاری خود انتخاب کرده اند.
منطقه ی حفاظت شده ی باهوکلات (گاندو)
منطقه ی باهوکلات یکی از زیستگاه های مهم استان سیستان و بلوچستان و رودخانه ی باهوکلات که در آن جاری است یکی از پرآب ترین رودخانه های این استان می باشد. در واقع باهوکلات رود عامل اصلی زندگی جانداران مختلف به ویژه تمساح پوزه کوتاه ایرانی در جنوب استان سیستان و بلوچستان است. آب های جنوب شهرستان ایرانشهر (شامل بخش های سرباز، بمپور و راسک) و شهرستان چابهار (شامل بخش دشتیاری و شهرستان قصرقند) همگی وارد این رودخانه شده و در نهایت به دریای عمان ریخته می شود. این رودخانه به عنوان یکی از مناطق گردشگری استان نیز به شمار می رود و یکی از دلایل اصلی این موضوع وجود گاندو در آن می باشد. منطقه ی حفاظت شده ی باهوکلات با وسعتی معادل 465 هزار و 181 هکتار وسیع ترین منطقه ی حفاظت شده ی استان سیستان و بلوچستان است. این منطقه دقیقا در جنوب شرق استان و انتهای جنوب شرق ایران قرار دارد و از آنجا که زیستگاه اصلی تمساح پوزه کوتاه ایرانی است به نام گاندو شناخته می شود. گاندو واژه ای است که در زبان محلی به این نوع از تمساح ها اطلاق می گردد.
این منطقه در محدوده ی شهرستان های چابهار، سرباز و بخش هایی از شهرستان نیک شهر قرار دارد و شامل عناصر طبیعی فراوانی از جمله رودخانه ها، آبگیرها، ساحل دریا، جنگل های حرا و کوه ها در شمال و شمال شرق و شرق منطقه و دشت های پست و هموار در جنوب آن می باشد. وجود جنگل های حرا و تالاب های موجود در خلیج گواتر ارزش و اهمیت بیشتری به این منطقه بخشیده است.
طبق بررسی و مطالعاتی که در منطقه ی باهوکلات انجام شده این نتیجه به دست آمده که از تعداد 160 گونه پستاندار موجود در ایران 28 گونه، از تعداد 515 گونه پرنده 192 گونه، از تعداد 209 گونه خزنده تعداد 71 گونه و از تعداد 17 دوزیست تعداد 4 گونه در این منطقه زندگی می کنند. این در حالی است که منطقه ی حفاظت شده ی باهوکلات با وجود رودخانه هایی مانند سرباز و باهوکلات 12 گونه ماهی نیز دارد در نتیجه به جرات می توان گفت این منطقه از لحاظ تنوع زیستی بسیار حائز اهمیت است. 
گاندو جانور شاخص موجود در منطقه
تمساح پوزه کوتاه ایرانی یا همان گاندو گونه ای از خزندگان است که فقط در کشورهای ایران، پاکستان، هندوستان، نپال و بنگلادش یافت می شود. البته قبلا در برمه (میانمار) نیز تعدادی از این تمساح وجود داشت اما امروزه نسل آن در این کشور منقرض شده است. این در حالی است که تنها زیستگاه گاندو در ایران منطقه ی حفاظت شده ی باهوکلات واقع در استان سیستان و بلوچستان است که از شهرستان سرباز در مسیر رودخانه ی سرباز شروع می شود و در ادامه به رودخانه ی باهوکلات می رسد و با عبور از رودخانه ای در محور نیک شهر در نهایت به برکه ی کلانی در نزدیکی هور باهو ختم می گردد. 
گاندو به عنوان گونه ای از تمساح های تالابی و منحصر به فرد ایرانی در آبگیرهای کم عمق موجود در مسیر رودخانه ها زندگی می کند. جالب است بدانید این حیوان در مواقع خشکی تا چند متر زیر آبگیرها را حفر کرده و داخل آنها روزگار می گذراند. این جانور که باقیمانده ی نسل دایناسورهاست حدود ۶۶ تا ۶۸ دندان دارد و از وجود پاهای کوتاهی برخوردار است. فصل جفت گیری گاندو در ایران ماه اسفند است. این حیوان در اردیبهشت ماه حدود ۳۰ عدد تخم می گذارد و در خردادماه و تیرماه نوزادان از تخم ها بیرون می آیند.
وجود خشکسالی های طولانی، بروز سیلاب های سنگین و خورده شدن نوزادان گاندو توسط گاندوهای بزرگتر از مهم ترین عوامل طبیعی موجود در منطقه است که زندگی این نوع تمساح پوزه کوتاه ایرانی را تهدید می کند. در این میان از بین بردن زیستگاه این جانور در پی انجام فعالیت های کشاورزی، استفاده ی بی رویه از آب برکه ها به دنبال پمپاژ و حفر کانال، تغییر در ترکیب آب شیرین رودخانه ها از طریق ورود انواع آلودگی های شیمیایی از جمله آفت کش ها، علف کش ها، قارچ کش ها، روغن موتور و مواد شوینده از جمله عوامل انسانی است که این جانور کمیاب را در معرض خطر نابودی و انقراض نسل قرار می دهد و زندگی او را تهدید می کند. اگر سازمان حفاظت محیط زیست منطقه وارد عمل نمی شد و بر شکار این جاندار باارزش نظارت نمی کرد و جلوی آن را نمی گرفت حتما نسل این تمساح تاکنون در ایران از بین رفته بود. طبق آخرین سرشماری که در منطقه ی باهوکلات انجام شده تعداد گاندوها حدود 200 مورد تخمین زده شده اما از آنجا که این گونه از خزندگان بسیار باهوش و البته تا حدی خجالتی است معمولا خود را از دیدها پنهان می کند لذا احتمال می رود این تعداد بسیار بیش ازاینها باشد و به 400 مورد هم برسد.
خوشبختانه مردم منطقه ی بلوچستان به گاندو علاقه ی خاصی دارند و برای حفاظت از آن با مامورین اجرایی سازمان محیط زیست استان همکاری می کنند. بر اساس اعتقاد بومیان منطقه، وجود گاندو باعث برکت و رزق و روزی مردم می شود در نتیجه آنها هیچ وقت گاندوها را شکار نمی کنند یا به آنها آسیب نمی رسانند.
پوشش گیاهی منطقه ی باهوکلات
پوشش گیاهی این منطقه از قله ی کوه ها تا دامنه ی آنها شامل انواع درختان گرمسیری، استپ کوهپایه ها و گونه های گیاهی مربوط به مناطق سردسیری است. از جمله ی این درختان می توان به بنه و بادام اشاره کرد. در این منطقه دره هایی نیز وجود دارد که معمولا پوشیده از انواع درختان و درختچه ها می باشد. در دشت های منطقه نیز گیاهانی مانند آکاسیا، کندر، کهور و استبرق وجود دارد.
وجود ایستگاه تکثیر و تحقیقات ریکوکش در منطقه ی باهوکلات
ایستگاه ریکوکش محلی واقع در اطراف روستای درگس از توابع شهرستان چابهار در کیلومتر ۳۰ محور ارتباطی جکیگور – چابهار در حریم رودخانه ی سرباز است که با هدف تکثیر و پرورش تمساح پوزه کوتاه ایرانی و انجام تحقیقات لازم در این زمینه در سال ۱۳۸۹ راه اندازی شده است. در حال حاضر حدود ۳۰ گاندوی بالغ در این ایستگاه در فضایی به مساحت ۱۰ هکتار نگهداری می شوند. محل نگهداری این گاندوها مکانی کاملا طبیعی است اما نحوه ی تغذیه ی آنها به صورت دستی از مرغ زنده می باشد.
جاذبه های اطراف منطقه ی باهوکلات
این منطقه خود به قدر کافی وسیع و دیدنی است اما چنانچه به استان سیستان و بلوچستان سفر کردید می توانید از دیگر جاذبه های نزدیک به این منطقه نیز دیدن کنید. از جمله ی این جاذبه ها می توان به سد پیشین در فاصله ی 30 کیلومتری، رودخانه ی سرباز در فاصله ی 60 کیلومتری، رودخانه ی کاجو در فاصله ی 70 کیلومتری و تالاب بین المللی خلیج گواتر در فاصله ی 100 کیلومتری از منطقه ی حفاظت شده ی باهوکلات اشاره کرد.
توضیحات تکمیلی
برای رفتن به منطقه ی باهوکلات و دیدن از مناظر زیبا و جانداران متنوع آن بایستی با خودروی شخصی عازم استان سیستان و بلوچستان شوید و لازم است بدانید این منطقه در فاصله ی 90 کیلومتری از شهرستان چابهار و در سمت شرق آن قرار دارد. گاندو یکی از جاذبه های دیدنی منطقه ی باهوکلات به شمار می رود پس اگر اهل دیدن راز بقا هستید می توانید این حیوان زیبا و تا حدی خطرناک را در منطقه مشاهده کنید و از دیدن آن در دل طبیعت لذت ببرید. البته مراقب باشید چون از جمله ویژگی های مهم این حیوان سرعت بالای آن در تعقیب طعمه است. این حیوان دارای ارزش ملی و بین المللی است و شکار او به شدت پیگرد قانونی دارد. تمساح پوزه کوتاه ایرانی از پرندگان و ماهی ها و پستانداران اطراف رودخانه یا برکه تغذیه می کند البته گاهی به دام ها، سگ ها و حتی انسان هم هجوم می برد و صدماتی به آنها وارد می کند اما در حالت کلی شب ها به شکار می پردازد.
سرزمین موج های آبی مشهد
1402-06-18
