در فرهنگ کشور عزیزمان ایران آداب و جشن های مختلفی از دوران گذشته به جا مانده است. شب چله یکی از جشن های باشکوهی است که از دوران باستان تا کنون اصالت زیبایی‌های خود را حفظ کرده است. در آخرین شب پاییز خانواده‌های ایرانی با جمع شدن در کنار یکدیگر جشن شب یلدا را به جا می‌آورند.
در این مقاله سعی داریم تا در مورد اينكه فلسفه شب یلدا چیست؟ علت نامگذاری شب یلدا، تحقیق در مورد آداب و رسوم شب یلدا در ایران، قصه خوانی، میوه های مخصوص درازترین شب سال و دیگر ویژگی‌های آن صحبت کنیم. با ما همراه باشید تا اطلاعات بیشتری در مورد بلندترین شب سال کسب کنید.
تاریخ شب یلدا ۱۴۰۲ چه شبی است؟
شب یلدا ١٤٠٢ مصادف با ٣٠ آذر است. در واقع می‌توان گفت پنج‌شنبه شب یا شب جمعه مراسم این شب در ایران برگزار می‌شود.
آداب و رسوم شب یلدا چیست؟
آخرین شب پاییز در تمام نقاط کشورمان به صورت مراسمی در کنار اعضای خانواده برگزار می‌شود. در بلندترین شب سال خوراکی های مخصوص این شب به همراه تنقلات ویژه توسط صاحبخانه فراهم می‌شود.
از دیگر آداب درازترین شب سال که در سراسر کشور رعایت می‌شود بازدید از بزرگترها و چند ساعتی را در کنار آنها بودن است. لازم به ذکر است که شما عزیزان با سفر به شهرهای مختلف و رزرو هتل در مقصد دلخواهتان علاوه بر بازدید از جاذبه‌های تفریحی آن شهر، با آداب و رسوم این شب زیبا نیز آشنا می‌شوید.
تاریخچه شب یلدا
جشن یلدا در ایران یک جشن ملی است که پیشینه آن را به ایران باستان نسبت می‌دهند. این جشن که به جشن چله نیز معروف است هرساله با استقبال چشمگیری در میان ایرانیان برگزار می‌شود.
تاریخچه این شب به زمان داریوش یکم در سال ٥٠٢ پیش از میلاد می‌رسد. در واقع به جرئت می‌توان گفت این سنت باستانی تاریخچه‌ای ٧٠٠٠ ساله دارد. مردم ایران هزاران سال پیش متوجه گردش زمین و تغییر فصول شدند. آنها بر اساس این تغییر فصول و چرخش زمین کارهای خود از جمله کشاورزی را تنظیم می‌کردند.
بر اثر گذر زمان، مردم کوتاهی شب ها و روزها را بیشتر درک می‌کردند. بدین ترتیب آنها با پدیده‌های اعتدال بهاری و پاییزی آشنا شدند. از یک زمانی به بعد این پدیده‌های طبیعی حالتی مقدس در میان مردم پیدا کردند. این شب یا همان بزرگ‌ترین شب سال هم یکی از این پدیده‌های زیبا بود.
آداب و رسوم شب یلدا یکی از کهن ترین جشن های ایرانی است که در ارتباط با رویدادهای کیهانی بوده و در آن بلندترین شب سال را که طولانی ترین روز را نیز به دنبال دارد، جشن گرفته می شود. یلدا روز 30 آذر یعنی آخرین روز پاییز تا طلوع آفتاب در روز بعد یعنی اول دی ماه را شامل می شود.
در این شب افراد خانواده سفره ای از میوه ها و آجیل های مخصوص که جنبه ای نمادین دارند، بر پا کرده و حافظ می خوانند. جشن یلدا در ایران یکی از فرهنگ های دیرینه است که سینه به سینه به نسل حاضر منتقل شده و از این جهت در جای جای این سرزمین مورد استقبال همگان واقع می گردد. این رسم به شهر های مختلف رنگ و بویی متنوع می بخشد. حال که صحبت از حافظ و شعرخوانی به میان آمد بهتر است بدانید اگر قصد سفر به شهر شیراز را دارید بهتر است پیش از انجام هر کاری برای رزرو یکی از هتل های شیراز اقدام نمایید و سفری هوشمندانه در پیش گیرید.
فلسفه شب یلدا چیست؟
شب زیبای یلدا از گذشته تا به امروز با برگزاری مراسم مختلف در ميان ايرانيان محبوبیت زیادی داشته است. تاریک‌ترین شب سال در سنت زرتشتیان بسیار نحس و ناخوشایند بوده است. مردم در این شب گرد هم می‌آمدند و با انواع میوه ها و شیرینی ها از یکدیگر پذیرایی می‌کردند. بدین صورت مردم با پذیرایی از یکدیگر و سرگرمی خود به این روش پلیدی‌ها و زشتی‌های این شب را از خاطر می‌بردند.
اما امروزه اهمیت مذهبی و باور نحس بودن شب یلدا در میان افراد از بین رفته ولی سنت شب‌نشینی و دور هم بودن آن برای یک دقیقه بیشترهمچنان پا برجا و استوار است.
علت نامگذاری شب یلدا یا شب چله چیست؟
آداب و رسوم شب یلدا
مراسم این شب از هزاران سال پیش تا کنون به صورت با شکوهی در میان مردم برگزارمی‌شده است. در این شب آداب و رسومی وجود داشته که به مرور زمان دچار تغییرات زیادی شده‌اند. خیلی از این آداب و رسوم نیز از بین رفته و اضافه شده‌اند. در ادامه به برخی از این رسوم زیبا اشاره می‌کنیم:
آتش روشن کردن در یلدا
در باور مردمان گذشته آتش نماد روشنی و رهایی از نحسی‌ها و زشتی‌ها بوده است. به همين خاطر مردم در شب چله برای داشتن احساسی خوشايند و دوری از پلیدی‌ها آتش برمی‌افروختند تا مجلسی صمیمی‌تر و گرم‌تر در کنار همدیگر داشته باشند.
قصه خوانی و مثل گویی در شب یلدا
يكی از آداب زیبا در جشن شب يلدا خواندن قصه برای سپری کردن آخرین شب پاییز بوده است. افراد قديمی و مسن‌تر قصه‌هایی جذاب از ديو و پری كه شنيدنشان برای افراد كم سن و سال جذاب بوده می‌خواندند. جالب است بدانید با توجه به فرهنگ‌های مختلف در هر شهری قصه‌هایی متفاوت ازسوی بزرگان نقل می‌شده است. به عنوان مثال خواندن داستان های شاهنامه در بين مردمان خراسان و خواندن قصه زیبای حسین کرد شبستری در میان آذربایجانی‌ها بسیار شهرت داشته است.
فال حافظ شب یلدا
یکی دیگر از برنامه‌های شب یلدا که از دیرباز تا به امروز بسیار رواج داشته است، حافظ‌‌خوانی یا همان گرفتن فال حافظ است. در بلندترین شب سال از سوی بزرگترهای مجلس برای دیگر افراد فال حافظ گرفته می‌شود. مخاطب فال نیت می‌کند و بزرگ مراسم کتاب غزلیات حافظ را به نیت او باز و اشعار زیبای آن را با صدای رسا و و گیرا نقل می‌کند.
شاهنامه خوانی در شب یلدا
شاهنامه خوانی نیز در گذشته مورد استقبال زیاد مردم قرار می‌گرفته است. در درازترین شب سال نیز اشعار زیبا، روان و حماسی شاعر شیرین سخن فردوسی از سوی افراد بزرگ‌تر و باسوادتر نقل می‌شده است. ناگفته نماند زمانی که این اشعار با صدایی بلند و به شیوه نقالی ذکر می‌شوند اشعار زیبایی و صلابتی دو چندان می‌گیرند.
سفره شب یلدا شامل چه چیزهایی است؟
میزبان بر سر سفره این شب انواعی از خوراکی های لذیذ را برای پذیرایی از مهمانان تداراک می‌بیند. میوه ها و آجیل ها نمونه‌هايی از اين خوراكی‌ها هستند. در ادامه در اين مورد بيشتر توضيح می‌دهيم:
چیدمان سفره شب یلدا
میوه و آجیل از اجزای تشکیل دهنده سفره شب چله هستند. در گذشته نیز علاوه بر میوه و آجیل های آن زمان که در اصطلاح زرتشتیان لرک نام داشتند، با گذاشتن وسایل دیگری مانند عطردان، آتشدان و بخوردان زیبایی دو چندان به سفره‌های خود می‌دادند.
میوه های مخصوص شب یلدا
همانگونه که همه ما می‌دانیم انار اصلی‌ترین میوه مورد استفاده دراین شب است. اما اینکه چرا این میوه از زمان گذشته تا به امروز همچنان عضو جدایی ناپذیر سفره‌های ما ايرانيان است، دليلی محكم و خاص دارد. زیادی دانه های انار نماد زیادی، برکت و فراوانی و سرخی این میوه زیبا نمادی از شادی و صمیمیت در میان مردم بوده است.
هندوانه نیز از دیگر میوه های این سفره زیبا و رنگارنگ است. با این که خوردن این میوه در فصل زمستان به خوشمزگی و دلچسبی در فصل تابستان نیست اما به دلیل رنگ قرمز و یادآوری گرمای تابستان از آن استفاده می‌شود.
آجیل ها و تنقلات خوشمزه شب یلدا
پسته، تخمه، بادام زمینی و درختی، انجیر خشک، توت، کشمش، نخود و… از جمله تنقلات اصلی در جشن شب یلدا محسوب می‌شوند. البته از خوراکی و دسرهای شیرین دیگر نیز مانند پشمک، شیرنی‌های محلی و.. هم برای زیبایی هر چه بیشتر سفره شب یلدا استفاده می‌کنند.
بردن شب یلدایی برای تازه عروس ها
بردن هدیه يلدا برای تازه عروس از زمان‌های دور در ميان مردم رايج بوده است. آخرین شب پاییز كه يكی از خاص‌ترين شب ها برای تازه عروس و دامادها است به زیبایی هر چه تمام‌تر از طرف خانواده داماد برگزار می‌شود.
در شب چله از طرف خانواده داماد هدایایی متنوع و زیبا آماده می‌شود. این هدایا در سینی‌هایی بزرگ با تزئینی زیبا روانه خانه عروس و داماد می‌شوند. عروس و داماد نیز با استقبالی گرم از مهمانان پذیرایی می‌کنند.
ناگفته نماند رسم هدیه بردن در بلندترین شب سال شهرهای مختلف کشورمان متفاوت است. در برخی شهرها به جای قرار دادن هدیه در سینی آنها را در سبدهای چوبی با تزئیناتی خاص می‌گذارند. ولی در مجموع می‌توان گفت این رسم در بین تمام ایرانیان به شیوه‌ها و سلایق متفاوت برگزار می‌شود.
لیست هدایای شب یلدایی عروس
هدايای متنوع درازترین شب سال كه راهی خانواده عروس و داماد می‌شود از تنوع بالایی برخوردار است:
- کله قند یکی از این هدایا است. شما می‌توانید این هدیه شیرین راکه نماد شیرین کامی عروس و داماد است به شیوه‌های مختلف تزئین کنید.
- میوه ها یکی دیگر از هدایای ارسالی به خانه عروس و داماد هستند. میوه هایی مانند هندودانه و انار را می‌توانید به طرز زیبایی تزئین كنید و جلوه خاصی به آنها دهید.
- پارچه یکی از هدایای زیبا برای هدیه به عروس و داماد است.
- در صورت داشتن توان مالی طلا نیز یکی دیگر کادوهای ارسالی به خانواده عروس و داماد است.
- از پول نقد نیز می‌توان برای دادن کادو به تازه‌عروس و دامادها در شب چله استفاده کرد. با دادن این کادو عروس خانوم‌ها می‌توانند به سلیقه خود اقدام به خرید کنند.
- کتاب حافظ را نیز می‌توانید در کنار سایر هدایای مالی برای هدیه به عروس و داماد در نظر بگیرید.
ناگفته نماند تمام هدایای بالا را طبق نظر و سلیقه خود می‌توانید تزئین و یا از کمک افرد حرفه‌ای استفاده کنید.
بازی های شب یلدا
يکی از ویژگی‌های شب یلدا جمع شدن اقوام در کنار یکدیگر است. زمانی که این گردهمایی با انجام بازی های گروهی همراه می‌شود لذتی دو چندان برای مهمانان به ارمغان می‌آورد. از جمله سرگرمی‌های که می‌توان به راحتی و با امکاناتی اندک در جشن شب یلدا انجام داد، حافظ و شاهنامه خوانی، پانتومیم، گل یا پوچ، یه قل دو قل، بازی‌های حدسی، مشاعره و بسیاری از بازی‌های خلاقانه دیگر است.
آداب و رسوم شب یلدا در شهرهای مختلف ایران
آداب و رسوم شب یلدا در استان خوزستان
در استان خوزستان نیز بزرگترها با فراهم کردن وسایل و خوراکی های مورد نیاز از اقوام نزدیک خود مانند فرزندان و نوه‌ها با صمیمیت پذیرایی می‌کنند. هندودانه یکی از پرفروش‌ترین میوه ها در شب چله است. همچنین این شب در بین مردم دزفول از جایگاهی ویژه برخوردار است. آجیل، میوه و سایر تنقلات محلی از خوراکی های ویژه دزفولی‌ها در این شب هستند.
مردم خرمشهر هم به مانند دزفول و اهواز برای برگزاری هر چه بهتر این جشن باستانی از چند روز قبل برنامه‌ریزی می‌کنند.
آداب و رسوم شب یلدا در آذربایجان
آداب و رسوم شب یلدا در استان خراسان
جشن شب يلدا در استان خراسان بيشتر به نام چله يا شب چراغ شهرت دارد. گرفتن فال حافظ، شاهنامه خوانی و تعریف و داستان گویی از سرگرمی‌های متدوال در آخرین شب پاییز محسوب می‌شوند. در این شهر نیز به مانند سایر نقاط کشورمان از میوه هایی مانند انار و هندوانه و آجیل و تنقلات مخصوص برای برگزاری هر چه بهتر بلندترین شب سال استفاده می‌کنند. در سطح شهر و در کافه رستوران های مشهد طراحی هایی برای یلدا دارند که مردم در کنار آنها عکس می‌گیرند.
لازم به ذکر است که یکی از آداب درازترین شب سال در خراسان برپایی مراسم کف زنی بوده است. به این صورت که ریشه گیاهی به نام چوبک را چند بار می‌جوشاندند و سپس برای مدت زمان زیادی آن را به هم می‌زدند تا به شکل گز در می‌آمد. گز حاصل با شیره انگور یا خرما برای پذیرایی از مهمانان در شب یلدا استفاده می‌شده است.
آداب و رسوم شب یلدا در استان همدان
برگزاری شب چله نیز در استان همدان قدمتی طولانی دارد. اعضای خانواده با جمع شدن در کنار یکدیگر و گفت و گویی صمیمانه سردی این شب طولانی را به گرمای دلپذیری تبدیل می‌کردند. میوه هایی مانند انار و هندوانه و تنقلاتی مانند کشمش و مویز در کنار دیگر آجیل ها در ظرف‌های سفالی زیبایی سرو می‌شوند.
آداب و رسوم شب یلدا در استان لرستان
یلدا در استان لرستان با نام اول قاره معروف است. مردم لرستان در این شب باستانی در کنار تنقلات لوکسی ماند پسته، تخمه و بادام از گندم، کنجد و شاهدانه بو داده شده نیز استفاده می‌کنند. همچنین جوان‌ترهای این استان در این شب به پشت بام‌های نزدیک منزل خود رفته و با آویزان کردن قوطی، سبد یا شالی و سرودن شعر امشو اول قاره خیر د هونت بباره از صاحب منزل درخواست می‌کنند که میوه و خوراکی های شب به یاد ماندنی یلدا را برای آنها در شال یا قوطی بریزند.
آداب و رسوم شب یلدا در استان کهگیلویه و بویراحمد
در استان کهکیلویه و بویر احمد نیز مردم در شب یلدا گرد هم می‌آیند. در این شب به نیت بارش زیاد برف و باران آش‌های محلی مانند شیر برنج، آش دوغ و… پخته می‌شود. شله ماش و شله بادام نیز در ایام قدیمی‌تر به عنوان شام در این منطقه طبخ می‌شده است. البته امروزه غذاهایی مانند کباب جای این غذاهای محلی و سنتی را گرفته‌اند. مراسم کاسه بهره یکی دیگر از رسوم این شب است که همسایگان در حق یکدیگر انجام می‌دهند.
آداب و رسوم شب یلدا در گلستان
شب چله در استان گلستان با نام شو چله، چله کو و گت چله معروف است. سبزی پلو با ماهی و دیگر میوه های مخصوص و شیرینی‌های خانگی از خوراکی های مورد استفاده مردم گلستان در این شب است. همچنین اقوام متعدد ساکن در این استان مانند سیستانی، ترکمن، کرمانچی و.. دارای آداب و رسومی مخصوص یلدا هستند.
آداب و رسوم شب یلدا در گیلان
آداب و رسوم شب یلدا در کرمان
آداب و رسوم شب یلدا در تهران
آداب و رسوم شب یلدا در اصفهان
جشن شب یلدا در سایر شهرهای ایران
جمع‌بندی
در این مقاله سعی کردیم تا به افزایش اطلاعات شما در زمینه شب یلدا، آداب و رسوم شب یلدا در استان‌های مختلف ایران، خوراکی های مخصوص جشن شب یلدا و دیگر ویژگی‌های شب چله کمک کنیم. امید است توانسته باشیم در این زمینه گامی مثبت برداریم.
