آرامگاه بو علی سینا همدان

اینکه نابغه ها دنیا را چگونه می بینند همیشه خدا جذاب است. در دنیای معاصر آدم های نابغه کم نیستند، آن هایی که جهان را با نظریاتشان متحول می کنند و گاه سرنوشت هزاره ها را رقم می زنند. انیشتین، مسی، چرچیل یا خیلی های دیگر که حتما شما هم میشناسیدشان و مثل همه آدم های ساکن بر روی کره خاکی مشتاقید که گاه سر از کارشان در بیاورید. اگر سری به تاریخ بزنیم و سیر تحول زندگی بشر را نگاه کنیم ردپای نوابغ بسیاری را خواهیم یافت. در این میان برخی انگار پایشان را از نبوغ فراتر گذاشته اند و تبدیل به ابر انسان هایی شده اند که گاه قبول توانایی هایشان کمی غیر قابل هضم است. پشتکار، جدیت و تلاشی خستگی ناپذیر که آن ها را از بند زمان رها کرده و در همه زمان ها سرآمد و جاودان کرده است. ایران یکی از همان سرزمین هایی است که در هر سده و روزگاری شاهد حضور یک نابغه و گاه یک ابرمرد بوده و همین امر سبب شده تا در میان سرزمین ها و تمدن ها همیشه حرفی برای گفتن داشته باشد. قطعا یکی از نوابغ فراموش نشدنی تمامی قرون مردی است که تسلطش در زمینه های مختلف علوم سبب شده تا او را یک ابرمرد و یک فرانابغه به حساب بیاوریم و در خارج از مرزهای زمانی و مکانی حضورش را احساس کنیم. ابو علی سینا ملقب به شیخ الرئیس همان مردی است که خیلی ها را به حیرت واداشته و حالا هزاران سال است پس از نیم قرن زندگی پرغوغا بر روی این کره خاکی آرام و بی صدا در خوابی ابدی فرو رفته و تنها صدای کتاب هایش به گوش می رسد. مقبره این دانشمند برجسته و مرد جذاب روزگار پیشین در شهر اصیل و متمدن همدان سبب شده تا خودمان را به شهری خوش آب و هوا برسانیم و مقبره این دانشمند بزرگ را از نزدیک ببینیم.

ابوعلی سینا
در روزگاری که سامانیان عنان حکومت را در این سامان در دست داشتند، بخارا پایتخت این حکومت قدرتمند بود. در یکی از روستاهای خوشنام و پرآوازه حوالی بخارا که حالا جایی در کشور ازبکستان قرار گرفته، در سال 370 ه.ق عبدالله و ستاره صاحب فرزندی شدند که او را حسین نامیدند. حسین به غایت باهوش بود و علاقه و پشتکار عجیبی برای آموختن داشت تا جایی که در 18 سالگی به اغلب علوم مسلط بود و بر طبق گفته های خودش در چهل سالگی چیزی بیشتر از آنچه در 18 سالگی میدانست، نمیدانست! وی در 22 سالگی سرزمین مادری اش را ترک کرده و به گرگان می رود. چند سال بعد گرگان را به مقصد ری ترک کرده و چند سال بعد هم به دلیلی اتفاقاتی که در ری رخ می دهد وی ری را هم به مقصدی دیگر ترک می کند. او در نهایت با گذر از قزوین در سرزمین همدان آرام می گیرد. در این هنگام با معالجه بیماری حاکم همدان ارج و قرب یافته و به مقام صدارت می رسد. اما بدخواهی ها امان نمی دهد و کینه ورزان رای پادشاه را زده وی را از مقام صدارت خلع می کنند. حسین که حالا به ابن سینا شهره شده بود متواری می شود و در خانه یار صمیمی اش ابوسعید دخدوک برای چهل روز پنهان می شود. شاه که در این فاصله بیمار می شود بازهم به دست ابن سینا بهبود می یابد و ابن سینا جایگاهش را بازپس می گیرد و در همین زمان نگارش یکی از شاهکارهایش کتاب شفا را آغاز می کند در حالی که چند وقتی از تالیف کتاب قانون می گذشت. شاه از دنیا می رود و ابن سینا دعوت شاهزاده را برای صدارت نمی پذیرد و مدتی را به زندگی پنهانی روی می آورد. بازهم کینه ورزان وی را متهم به خیانت می کنند و در کمال ناباوری شیخ الرئیس به زندان فرستاده می شود و چهار ماه تمام را در زندان به نگارش کتابش مشغول می-شود. او پس از آزادی و تحمل فراز و نشیب های بسیار باردیگر به همدان بازگشته و در منزل مردی شیعی ساکن می شود. با گذر زمان در کسوت صوفیان شهر را ترک کرده مخفیانه به اصفهان می رود و بیش از یک دهه در نزدیکی این شهر ساکن می شود. روزگاری که نبوغش بیش از پیش نمایان می شود و توجه حاکم اصفهان را جلب می کند. نگارش کتاب شفا همچنان ادامه داشته تا اینکه خلق این شاهکار جاودان در چهل سالگی شیخ پایان می یابد. با لشگرکشی حاکم اصفهان به سمت همدان ابن سینا نیز راهی همدان می شود اما یک بیماری کهنه در بین راه عودت کرده و وی را ضعیف و رنجور می نماید تا جایی که شیخ الرئیس اموالش را وقف بینوایان کرده و روزهای پایانی عمرش را به قرائت قرآن و عبادت مشغول می شود. وی در نهایت در صبح یک روز جمعه و در نخستین روز ماه مبارک رمضان سال 428 ه.ق از این جهان رخت بربسته و در همدان آرام می-گیرد. شاید جاودان ترین جمله شیخ این بود که آنچه که با خود بردیم این است که دانستیم هیچ ندانستیم!

ساخت آرامگاه
شیخ در خانه یار قدیمی اش ابوسعید به خاک سپرده می شود، بی هیچ تشریفاتی و تنها یک بنای ساده خشتی بر فراز سنگ قبر وی قرار می گیرد. قبرها را با خاک رس نپخته سختی بنا می کنند تا اجساد در طول گذر زمان کمتر آسیب ببینند و برای سال ها باقی بماند. سال ها به همین منوال می-گذرد تا در قرن سیزدهم هجری شاهزاده نگار خان فرزند ولیعهد عباس میرزا دستور می دهد تا بنا بازسازی شده و یک گنبد ساده نیز بر فراز آن ساخته شود. سنگ قبرها نیز عوض می شود و یک نرده ساده بر دور قبور ساخته می شود. سال ها می گذرد و محمدحسین فریدالدوله گلگون همدانی دیواره ای کوتاه دور تا دو مزار می سازد و با ساخت دو تالار برای کتابخانه و همچنین حفر یک چاه و ساخت یک حوض ظاهر مقبره را بهبود می بخشد و در آبادانی آن می کوشد. این بنای ساده آجری باقی می ماند تا در دوره حکومت پهلوی ها انجمن به نام آثار ملی تصمیم می گیرد تا مقبره ای درخور برای این دانشمند شهیر ایرانی بنا کند بنابراین مسابقه ای طراحی می شود و همه طراحان و معماران برتر طرح های مورد نظر خودشان را ارسال می کنند.

داوری آثار نیز برعهده محسن فروغی یکی از موسسان دانشکده معماری دانشکده تهران و باستان-شناس مشهور فرانسوی آندره گدار قرار می گیرد و بالاخره طرح یک معمار جوان نظرها را جلب می کند. طرحی که در عین مدرن بودن رگ و ریشه های اصیل ایرانی را در خود حفظ کرده و بسیار چشم نواز است. طرح متعلق به فردی به نام هوشنگ سیحون بود که حالا نامی آشنا در عرصه معماری ایرانی است. در سال 1328 این جوان صاحب ذوق و تحصیلکرده موضوع پایان نامه خود را طراحی همین مقبره قرار می دهد و بالاخره قراردادها برای ساخت این مقبره بسته می شود.

مقبره قدیمی تخریب می شود و قبرها با نظارت معمتدمین و اجازه روحانیون با رعایت اصول شرعی برای حفاظت بیشتر شکافته می شود و استخوان ها خارج می شود( عکسی جالب از جمجمه بوعلی بزرگ که در ماجرای شکافتن قبر وی ثبت شده است هم اکنون در مقبره موجود است). کار ساخت ادامه پیدا می کند تا اینکه در سال 1330 ه.ش با اتمام مراحل ساخت و بازگرداندن استخوان ها این پروژه بزرگ به پایان رسیده و مقبره به روی علاقمندان افتتاح می شود آن هم در هزارمین سال تولد شیخ الرئیس. حالا سال هاست که این بنای زیبا و چشم نواز سمبل شهر همدان است و درست در مرکز شهر همدان و در میدان بوعلی این شهر جاخوش کرده است.

طرح آرامگاه
منطق و نمایش حقیقت به واضح ترین صورت ممکن اصل اساسی استاد هوشنگ سیحون در طراحی هر یک از ابنیه های و مقبره هاست. طرح اصلی به طور کلی از دو معماری قبل و بعد از اسلام در ایران بهره برده و در یک حرکت هوشمندانه از یکی از قدیمی ترین مقابر ایرانی در دوره اسلام که درست هم عصر بوعلی سینا بوده است بهره برده است. در این طرح زیبا از چند عنصر مهم استفاده می شود:
باغی با تاثیر از باغ های ایرانی در محوطه بیرونی
فواره ها و آب نماها با تاثیر از حوض خانه های ایرانی
برجی از سنگ های گرانیتی نمایانگر صلابت الوند و کاخ های باستانی ایرانی
مقبره ای با الهام از گنبد قابوس

فضای بیرونی محوطه به صورت باغی سرسبز با ردیفی از درختان چنار ساخته می شود که یادآور شکوه باغ های ایرانی است که حالا در سطح جهانی هم ثبت شده اند. وجود آب نماها هم شما را به یاد فواره های سنتی ایرانی می اندازد و فضا را کاملا دلچسب و باطراوت می کند. اما آنچه در این میان بیش از همه توجهتان را جلب می کند بنای اصلی مقبره است. در این طراحی هوشمندانه دو لایه کلی لحاظ می شود، در مرحله اول ترکیبی از معماری باستانی ایرانی، رومی و مصری که در لایه اولیه مقبره به کار رفته است. ستون های سنگی و تراش خورده در ورودی مقبره درست یادآور معماری یونانی است. ده ستون سنگی که هر کدام نماینده یک قرن است و در مجموع هزارمین سال تولد ابن سینا را متذکر می شود. نمای بیرونی با تکه سنگ های بزرگ و گاه بیرون زده هر بیننده ای را به یاد بناهای مصر قدیم می اندازد.

با عبور از درب ورودی وارد فضای اصلی مقبره می شوید. جایی که شیخ الرئیس آرام گرفته و نرده-ای دور تا دور قبرش را فرا گرفته و روی سنگ قبر به زبان عربی و خطی زیبا عباراتی از قرآن کریم و در باب معرفی شیخ حک شده است. 12 ستون سنگی یکدست و تراش خورده نیز دور تا دور سنگ قبر را فرا گرفته اند و تا آسمان شتافته اند. قصیده معروف عینیه ابن سینا نیز به زبان عربی و خط ثلث بر روی دیوارها به زیبایی نقش بسته است که ترجمه این ابیات نیز در پوستری بر روی دیوار نصب شده است. اما این ترکیب معماری ایرانی، رومی و مصری نشان از این دارد که ابن-سینا دانش اولیه خود را از ملل مختلف فرا گرفته است.

فراگیری فلسفه و منطقه ارسطویی، حساب هندی و … در این ترکیب هوشمندانه گوشزد شده است. 12 ستون سنگی نیز سمبلی از 12 رشته علمی مختلفی است که شیخ الرئیس بر روی آن ها تسلط کامل داشته است. هرچه که بنا رو به بالا حرکت می کند بر ظرافت آن افزوده است و گویی تعالی روحی را نمایانگر می شود. بخش دوم بنا همان برجی است که طرح اولیه آن از گنبد قابوس الهام گرفته شده است. پیاده سازی مدرن و امروزی این برج هم بسیار مقبول افتاده و بر زیبایی هرچه بیشتر بنا افزوده است. این برج تنها یک الهام از برج قابوس است و تفاوت های زیادی در شیوه پیاده سازی دارد. قرار گرفتن برجی که درست شبیه گنبد قابوس است نشان می دهد که دانشمند خفته در این مقبره یک متفکر مسلمان است و البته به بنایی هم عصر این شیخ بزرگ اشاره دارد. اگر به پشت بام بنا بروید می توانید در کنار این ستون های بلند بایستید و نمای زیبای میدان را از بالا ببینید. در این طبقه در میان ستون های سنگی جعبه ای یکسره از برنز قرار دارد که دورتا دورش را کتیبه ای به خط ثلث از سخنان ابن سینا آراسته است.

بخش های مختلف مقبره بوعلی سینا
فضای سبز
ترجمانی از باغ های اصیل ایرانی در دوره هخامنشیان و حضور شکوهمند چنارهای کهنسال
تندیس ابن سینا
تنها تصویر موثق و معتبری که می توانید از ابن سینای بزرگ ببینید همین تندیسی است که توسط مجمسه ساز شهیر ایرانی ابوالحسن صدیقی ساخته شده ، آن هم بر پایه تحقیقات صورت گرفته در متون کهن و شرح حال های مختلفی که از این دانشمند برجسته در تاریخ به یادگار مانده است. مجسمه ای مرمرین و 4.5 تنی که در انتهای خیابان بوعلی قرار گرفته است با کتابی که دردست گرفته و قامت ایستاده شیخ الرئیس شما را یکراست به محضر این دانشمند فرزانه می برد.

مقبره ها
علاوه بر قبر بوعلی سینا، مزار یار همیشگی اش ابوسعید دخدوک نیز در این مقبره قراردارد. سنگ قبرهای قدیمی هر دو مزار در مقبره به نمایش گذاشته شده اند. عارف قزوینی شاعر نامدار ایرانی نیز در همین مجموعه به خاک سپرده شده است.

موزه
یک موزه غنی از آثار باستانی مربوط به دوره های پیش و پس از اسلام با نمایش آثار سفالی، کتاب-های خطی، سکه ها، ظروف برنزی و … که در تالار جنوبی مجموعه قرار دارد و از سال 1330 ه.ش برپا شده است.
قرائت خانه بوعلی سینا
در همان سال های اولیه افتتاح این مقبره به مناسبت هزارمین سال تولد ابن سینا، دانشمند جهانی، تصمیم گرفته می شود تا با یک مشارکت جهانی با حضور همه دانش دوستان جهان یک کتابخانه غنی در تالار شمالی این مجموعه ایجاد شود. طرح مورد اقبال قرار گرفته و حالا این کتابخانه با داشتن 8000 جلد کتاب و تعداد زیادی کتب خطی و باارزش و آثار بوعلی سینا یکی از غنی ترین کتابخانه های منطقه است.

اگر شما هم مشتاقید تا یکبار هم که شده سری به شهر زیبای همدان بزنید قبل از آغاز سفرتان سری به ایران هتل آنلاین بزنید. با چند دقیقه صرف وقت هتل مورد نظرتان را رزرو کرده و برنامه سفرتان را تنظیم کنید. رزرو آنلاین هتل های همدان از هتل 4 ستاره بوعلی همدان گرفته تا اقامتگاه های سنتی این شهر تنها بخشی از امکانات ایران هتل آنلاین است.