حمام وکیل شیراز | گنجینه‌ای شگفت‌انگیز و شناخته شده به وسعت جهان

حمام وکیل شیراز از جمله جاذبه‌هایی است که حتی اگر از آن بازدید نکرده باشیم، همه ما در کتاب‌های تاریخ مدارس نام آن را خوانده‌ایم. ضمن این که حمام وکیل از جمله جاذبه‌هایی است که شهرت جهانی دارد و توریست‌هایی که از آن بازدید کرده‌اند نیز بسیار در مورد آن نوشته و یا تصاویر آن را منتشر کرده‌اند. اگر قصد سفر به شیراز و رزرو هتل های شیراز را دارید، قبل از هر چیز برنامه خود را بازدید از حمام بزرگ وکیل خالی کنید!

حمام وکیل شیراز بخشی از مجموعه زندیه است. مجموعه زندیه شیراز به طور کلی شامل ارگ، بازار وکیل، مسجد وکیل، حمام تاریخی وکیل و کوشک یا عمارت باغ نظر است. مجموعه زندیه در کنار مسجد نصیرالملک، باغ ارم، نارنجستان و مقبره حافظ از جاذبه‌های گردشگری شیراز است.

پیش از آن که به معرفی حمام وکیل در شیراز بپردازیم است به طور کلی با مجموعه زندیه آشنا شویم و در ادامه به صورت اختصاصی در مورد حمام تاریخی وکیل صحبت کنیم.

مجموعه زندیه مجموعه‌ای از ساختمان‌ها است که در زمان سلسله زندیه (1129–1172) و بخصوص در زمان پادشاهی کریم‌خان، بنیان‌گذار سلسله زند که شیراز را به عنوان پایتخت خود انتخاب کرد، ساخته شد. کریم‌خان دوست نداشت مردم او را پادشاه خطاب کنند و معتقد بود که او نماینده‌ای مردمی است. به همین جهت لقب وکیل را برای خود برگزید. همچنین نام برخی از بناهایی که ساخته است نیز به همین نام نام‌گذاری شده‌اند.

کریم‌خان در بسیاری از جنگ‌ها بر دشمنان پیروز شد، بنابراین یکی از اولین دستورات او پس از انتخاب شیراز به عنوان پایتخت، تعمیر استحکامات شهر بود. او همچنین دستور ساخت یک قصر مستحکم را برای مقاصد مسکونی و اداری داد. ارگ کریم‌خان ساختمانی مربع شکل از جنس آجر است که هر گوشه آن را دیوارهای بلند و برج‌هایی به طول 14 متر احاطه کرده است. ارگ در ابتدا توسط خندقی به عمق 4 متر احاطه شده بود که بعداً پر شد. ورودی ارگ از طریق دروازه‌ای در ضلع شرقی است. در بالای آن، زیبایی از کاشی‌های لعاب‌دار 7 رنگ وجود دارد که نبرد رستم و هیولای سفید شاهنامه را به تصویر می‌کشد که در دوره قاجاریه اضافه شده است.

دروازه ورودی اتاقی هشت ضلعی است، مانند سایر دروازه‌های ورودی قدیمی ایران که دلیل آن حفظ حریم خصوصی است، بنابراین حتی اگر در باز باشد، کسی داخل آن را نمی‌بیند. دروازه ورودی با طرحی ساده، پیش اتاق را به بخش داخلی پیوند می‌دهد. یک حیاط مرکزی باز با یک استخر بزرگ و یک باغ مرکبات زیبا تزئین شده است. در اطراف صحن مرکزی، اتاق‌های متعددی وجود دارد که تعدادی از آن‌ها به‌ویژه اتاق‌های غربی ارگ که بخش اداری در زمان شاهان زند بوده، باز است. برخی از اتاق‌ها امروزه به عنوان موزه و کارگاه و فروشگاه صنایع دستی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ضلع شرقی ارگ، سمت چپ در ورودی، حمامی کوچک قدیمی وجود دارد که به طور خصوصی مورد استفاده خاندان سلطنتی بوده و امروزه برای بازدید باز است. یکی از برج‌های مدور ارگ، احتمالاً در اثر سیستم فاضلاب حمام، کمی متمایل است.

تقریباً همه شهرهای ایران دارای بازارهای سنتی هستند که به عنوان مراکز تجاری شهرها عمل می‌کردند. اگرچه امروزه گرایش خرید مردم بیشتر به مراکز خرید مدرن است، اما این بازارهای قدیمی همچنان شلوغ و زنده هستند و از عناصر مهم اجتماعی، فرهنگی و همچنین تجاری شهرها هستند. در ابتدا بازاری در شیراز وجود داشت که احتمالاً مربوط به دوره آل بویه است، اما به دستور کریم‌خان بازسازی و گسترش یافت و نام آن به مسجد وکیل تغییر یافت. این بازار شامل بسیاری از راسته‌های طاق‌دار و مسقف است که بخش‌های مختلفی را در بازار ایجاد می‌کنند؛ مانند بخش فرش، بخش غذا و ادویه، بخش صنایع دستی و غیره. کافه‌ها و رستوران‌های زیادی نیز در بازار وجود دارد.

حمام‌ها از عمده‌ترین بناهای عمومی شهرهای تاریخی ایران مانند اصفهان، شیراز، کرمان و غیره بودند و امروزه حمام وکیل یکی از شاخص‌ترین حمام‌هایی است که در شهر زیبای شیراز باید از آن دیدن کرد. این حمام 11000 متر مربع مساحت دارد. حمام تاریخی وکیل شیراز در سال 1187 هجری قمری به دستور کریم‌خان ساخته شده است. حمام وکیل با گچ‌بری‌های و تزئینات ظریف خود نقاشی‌های افسانه‌ای الهام گرفته از قصه‌های ایرانی را به نمایش می‌گذارد. امروزه از این حمام به عنوان موزه مردم شناسی استفاده می‌شود که نشان دهنده لباس‌ها و سنت‌های مردم محلی شیراز است.

مسجد وکیل در کنار بازار وکیل به عنوان بخشی دیگر از مجموعه زندیه و در سال ۱۱۸۷ هجری قمری ساخته شد. این مسجد یک مسجد دو شبستانی با معماری خیره‌کننده با کتیبه‌های خوشنویسی و کاشی‌کاری‌های شگفت‌انگیز است. حیاط وسیع مسجد با طاق‌هایی پوشانده شده است که روی آن‌ها کاشی‌کاری‌هایی به رنگ‌های زنده و روشن مانند زرد، فیروزه‌ای، صورتی و غیره به چشم می‌خورد. شبستان جنوبی مسجد با ابعاد 75*36 و طاق‌های آجرکاری و 48 ستون سنگی دارد. محراب این شبستان با مقرنس‌کاری و کاشی‌کاری 7 رنگ تزیین شده است.

باغ سرسبز نظر با درختان سرو سبز، کاج و پرتقال، یکی از میراث‌های جذاب به جا مانده از سلسله زند است. این باغ و کوشک زیبای آن باغ اداری پادشاهان زند بود که محلی برای پذیرای مهمانان و سفیران خارجی و برگزاری مراسم‌های باشکوه بود. این عمارت ساختمانی هشت ضلعی با تزئینات کاشی‌کاری گل‌دار در نمای بیرونی و نقاشی دیواری خیره کننده و مقرنس در داخل است. کوشک یا عمارت باغ نظر شیراز اولین موزه استان فارس بوده و گنجینه‌ای از سفال‌ها، نقاشی‌ها، نسخه‌های خطی و شاهکارهای دوران پیش از اسلام و اسلام است.

قدمت ساخت اولین حمام ایرانی به 3000 سال پیش برمی گردد. در متون تحت اللفظی فارسی اولین بنای حمام به پادشاه اساطیری ایران نسبت داده شده است. نظافت یکی از شروط شرکت در مراسم مذهبی زرتشتیان بود و از این رو وجود حمام برای رفع این نیاز ضروری بود. بر اساس این تفکر وابستگی جسم پاک و روان پاک به یکدیگر نعمت بزرگی تلقی می‌شد. به همین دلیل همیشه خود را برای رفع آلودگی‌ها و گناهان می‌شستند. اگرچه ما از آیین‌های معابد آناهیتا اطلاعی نداریم، اما به احتمال زیاد مراسم تطهیر در ارتباط با آب انجام می‌شده است. پس از ورود اسلام به ایران، حمام همچنان جنبه مذهبی خود را حفظ کرد و بیشتر حمام‌ها در نزدیکی مساجد یا بازارها و در مرکز شهر ساخته می‌شدند.

نکته دیگری که در مورد حمام‌های ایرانی جالب است، ایجاد حمام‌های وقفی است. این حمام‌ها از طریق کمک‌های اهدایی به مردم تأمین می‌شد. تا هرکس با بدنی پاک و غسل یافته، خود را برای اعمال دینی خود آماده کند. حمام‌ها نیز تا حدی نشان دهنده وضعیت اجتماعی مردم بود. افراد ثروتمند در خانه‌های خود حمام خصوصی داشتند و افراد طبقه متوسط یا فقیر برای حمام کردن به حمام عمومی می‌رفتند. همچنین لازم به ذکر است که حمام‌ها در ایران و البته کشورهای اسلامی به دو قسمت زنانه و مردانه تقسیم می‌شد و ساعاتی از شبانه‌روز به زنان و ساعاتی دیگر به مردان اختصاص می‌یافت.

ایرانیان حمام‌ها را حمام یا گرم‌آبه می نامیدند. در این حمام‌ها فعالیت هایی مانند شستن بدن، مالش، ماساژ، رفع موهای زائد بدن، حجامت، تقویت مو با داروهای گیاهی و … انجام می‌شود. حمام‌های عمومی در ایران علاوه بر اینکه محل شست و شو و موارد ذکر شده بود، محل تجمع، صحبت، قلیان کشیدن و چای نوشیدن و حتی غذا خوردن نیز بود! ایرانیان قدیم بر این باور بودند که فرآیند استحمام و معاشرت با دوستان، همسایگان یا اقوام در حمام، به داشتن جامعه ای لذت بخش کمک می کند.

با ظهور معماری مدرن در ایران و ورود آب لوله کشی به خانه ها، معماران به این نکته ساده پی بردند که می توان برای هر خانه یک سرویس بهداشتی مجزا ساخت. بنابراین اهمیت حمام عمومی از بین رفت و حمام از رونق افتاد.

اما بنای حمام‌های تاریخی و بقایای آن‌ها با طرح های منحصر به فرد و جذاب را می توان در شهرها و محله های قدیمی سراسر ایران یافت. بسیاری از آنها به دلیل از بین رفتن کاربری فراموش شده و برخی به طور کامل تخریب شده و بنای دیگری جایگزین آن شده است. تعدادی از حمام‌ها با کمک سازمان میراث فرهنگی بازسازی شده و یا به موزه یا چایخانه سنتی تبدیل شده اند. یکی از مهم ترین و مشهورترین این حمام‌ها حمام وکیل در شیراز است.

در بررسی فضایی همه حمام‌های ایرانی از جمله حمام وکیل در بافت‌های شهری و مقایسه آن‌ها، می‌بینیم که تقریباً همه حمام‌ها دارای عناصر یکسانی هستند. تمامی حمام‌های ایرانی مانند حمام تاریخی وکیل، از چهار بخش اصلی و بخش خدمات اضافی در مجاورت این بخش های اصلی تشکیل شده است. هر بخش برای ایجاد سه اتمسفر مختلف از نظر دما (سرد، گرم و معتدل) طراحی شده است. بنای حمام‌ها و حمام وکیل بر اساس چهار مزاج اصلی یا چهار طبع معروف در طب سنتی ایران یعنی گرم، سرد، خشک و تر طراحی شده است، زیرا سلامت انسان در تعادل بین این طبیعت ها در نظر گرفته شده است. چیدمان حمام ایرانی و حمام تاریخی وکیل از چهار بخش اصلی تشکیل شده است:

محل اتصال داخل و خارج حمام: ورودی معمولاً یک اتاق کوچک هشت ضلعی است که صاحب حمام یا مراقب از مراجعین پذیرایی می کند. اینجاست که مشتریان می توانند وسایل ارزشمند خود را بگذارند. بیشتر حمام‌ها دارای ورودی ویژه ای هستند.

با عبور از ورودی از یک راهرو یا یک سری پله وارد سربینه می شویم که برای اینکه از ورودی دیده نشود همیشه به صورت زاویه دار تنظیم شده است.

رختکنی که افراد می‌توانستند لباس‌های خود را در آن دربیاورند: سربینه یا بینه محلی برای آماده شدن برای ورود یا خروج از محل شست و شو است. سربینه همچنین محلی برای درآوردن لباس و گرفتن حوله بوده و به عنوان محل انتظار قبل از ورود به حمام یا خشک شدن بعد از استحمام بوده است. سکو های متعددی وجود دارد که افراد می توانند در آن بنشینند، با همراهان صحبت کنند، استراحت کنند، یک فنجان چای بنوشند و قلیان بکشند. دمای سربینه سرد و خشک است.

راهرو اتصال: راهرویی که سربینه را به حمام متصل می کند. این فضا به شکل دهلیز پیچ در پیچ بود تا بتوان با تأخیر – بدون احساس سرما – از محل شست و شو به رختکن رفت. همچنین دهلیز میان در اجازه تبادل هوا بین هوای بیرون و داخل را به راحتی نمی دهد و از هدر رفتن گرمای انباشته شده در حمام جلوگیری می کند.

محل شستشو: این یک اتاق بسیار گرم و بخار بوده است که توسط سیستم گرمایش از کف با استفاده از تونل هایی با هوای گرم، گرمای آن تامین می شد. این قسمت همان محل اصلی شست‌وشو است. در بازدید از حمام وکیل زمانی که به این بخش از حمام تاریخی وکیل می‌رسید، یک ساختمان مربعی را می‌بینید که از قسمت رخت‌کن کوچک تر است. در وسط گرمخانه چهار ستون با زیبایی هرچه تمام‌ قرار گرفته‌اند. این ستون ها سقف زیبای حمام را روی خود نگه می دارند. دو اتاق کوچک‌تر از گرمخانه نیز در این بخش ایجاد شده است که درون آن‌ها حوضچه وجود دارد.

دو شاه‌نشین در دو طرف محوطه گرمخانه ایجاد شده است که وسط آن یک حوضچه از جنس سنگ مرمر وجود دارد. پله‌هایی سنگی در اطراف این حوض به چشم می خورد. این پله ها برای استراحت و دورهم‌نشستن شاه و درباریان مورد استفاده بوده است. امروزه نیز شاه‌نشین‌های حمام وکیل قابل بازدید هستند لیکن به منظور محافظت بیشتر با شیشه پوشانده شده اند.

دو حاکم‌نشین در اطراف خزینه‌های حمام ایجاد شده است. در میانه هر یک حاکم نشین حوض مرمری وجود داشته است. ولی یکی از حاکم‌نشین‌ها در زمان پهلوی به حمام نمره تبدیل شده بوده که باعش شده در اثر استفاده حوضچه مرمری آن بخش تخریب شود.

یک حوض بزرگ ۸ضلعی در سربینه حمام وکیل در شیراز به چشم می خورد که به زیبایی قسمت رختکن افزوده است. بخشیده. حوض‌های شاه‌نشین، حاکم‌نشین، گرمخانه، خزینه و… جزو دیگر حوض ها در حمام تاریخی وکیل هستند.

در گوشه گوشه حمام وکیل می‌توانید مجسمه‌های مومی را پیدا کنید که با «لنگ» (تکه‌ای از پارچه‌های سنتی که به دور کمر می‌پوشیدند) پوشیده شده‌اند که مراحل سنتی حمام کردن و برخی از آداب و رسومی که قبلاً در آنجا برگزار می‌شد را روایت می کنند.

حمام وکیل در شیراز در طول روز ۱۲ ساعت پذیرای بازدیدکنندگان و گردشگران است.

در فصول بهار و تابستان ساعت بازدید از این موزه از ۸:۳۰ تا ۲۰:۳۰ و همچنین در فصول پاییز و زمستان در نیمه دوم از۷:۳۰ تا ۱۹:۳۰ است. حمام وکیل در مناسبت هایی مانند رحلت پیامبر، تاسوعا، عاشورا، شهادت امام علی(ع)، شهادت امام جعفر صادق و رحلت امام خمینی به علت تعطیلی رسمی، تعطیل و غیرقابل بازدید است. هزینه بازدید از حمام وکیل به ازای هر نفر پنج هزار تومان است.

حمام وکیل در خیابان طالقانی شیراز و غرب مسجد و بازار وکیل شیراز واقع شده است. دسترسی به حمام وکیل کار ساده ای است. اگر از مترو استفاده می کنید، نزدیک ترین ایستگاه مترو به حمام وکیل شیراز ایستگاه مترو زندیه است. پس از پیاده شدن در این ایستگاه با کمی پیاده روی به حمام وکیل می رسید. ضمنا اگر اتوبوس ایتفاده می کنید، با سوار شدن به اتوبوس هایی که به سمت میدان شهرداری حرکت می کنند، می توانید با استفاده از آن‌ها خود را به حمام وکیل برسانید.

مسجد وکیل در مجاورت بازار وکیل و حمام وکیل قرار دارد. بازار و حمام وکیل به همراه مسجد وکیل مجموعه عظیم وکیل را تشکیل می‌دهند که به فرمان کریم‌خان زند ساخته شده است. معماری و ساختار عالی بنای این مجموعه آن را به یکی از محبوب‌ترین جاذبه‌های شیراز تبدیل کرده است. از دیگر جاذبه‌های نزدیک به این مکان شگفت‌انگیز می‌توان به موزه پارس و مسجد جامع عتیق اشاره کرد.

نکاتی برای بازدید از مجموعه زندیه شیراز و حمام وکیل اگر می‌خواهید از کل مجموعه زندیه دیدن کنید، از ارگ کریم‌خان شروع کنید، سپس به باغ نظر رفته و با بازدید از حمام وکیل ادامه دهید. پس از بازدید از حمام تاریخی وکیل، به سراغ مسجد وکیل رفته و در پایان از حیاط مسجد وارد بازار وکیل شوید.به یاد داشته باشید عکس گرفتن در داخل عمارت باغ نظر ممنوع است. مسجد وکیل یکی از معدود مساجد تاریخی ایران است که در اوقات نماز می‌توان از آن بازدید کرد. اگر در وقت نماز به این مسجد می‌روید و فردی را در حال نماز می‌بینید، به حریم خصوصی او احترام بگذارید و از عکس گرفتن خودداری کنید.

حتماً سری به سرای مشیر بزنید که از بازارهای دنج و زیبای صنایع دستی است. امتحان کردن طعم بستنی سنتی و آب هویج و فالوده (بستنی نشاسته‌ای) که از میان وعده‌های معروف شیراز است را در یکی از معروف‌ترین بستنی فروشی‌های ایران واقع در ارگ کریم‌خان فراموش نکنید.

طبیعی است که ممکن است فرصتی برای انجام همه این کارها پیدا نکنید؛ بنابراین پیشنهاد ما این است که سفر خود به شیراز را برای زمان فراغت برنامه‌ریزی کنید تا بتوانید بودن عجله مهم‌ترین بناهای تاریخی و باستانی و یا جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی را بازدید کنید. شیراز شهری نیست که بتوان سرسری از آن رد شد و پس از برگشت از آن افسوس نخورد؛ بنابراین در برنامه سفر خود به شیراز باید بسیار دقیق و منظم عمل کنید و از قبل برای هر روز فعالیت‌هایی که مایل هستید انجام دهید را مشخص کنید و برای این منظور ساعات بازدید و آدرس محل‌های مورد بازدید را در دسترس خود داشته باشید تا ضمن صرف زمان کمتر برای طی مسافت‌های بین جاذبه‌ها و همچنین کاهش هزینه‌های مربوط به رفت‌وآمد از سفر خود بیشتر لذت ببرید.

شهر شیراز دارای هتل و هتل آپارتمان‌های بسیار زیادی است. اگر می‌خواهید در هتلی 5 ستاره در مرکز شهر و در نزدیکی آثار تاریخی اقامت داشته باشید، هتل زندیه شیراز می‌تواند بهترین گزینه برای شما باشد. اگر دنبال هتل لوکس و باکیفیت هستید، هتل بزرگ شیراز برای شما بهترین گزینه خواهد بود. اگر عاشق ارتفاع و مدرنیته هستید، هتل چمران شیراز و مرتفع ترین هتل این شهر قطعا بهترین گزینه خواهد بود. شما چه معیاری برای انتخاب هتل مورد نظر خود دارید؟
ایران هتل آنلاین برای شما بهترین هتل های شیراز را با بهترین قیمت رزرو می‌کند. برای رزرو هتل تنها کافی است اتاق مورد نظر و تاریخ ورود و خروج خود را ثبت نمایید. مابقی کارها را به ما بسپارید.