خانه >> ایرانگردی >> زیگورات چغازنبیل شوش

زیگورات چغازنبیل شوش

1402-02-16
3:14 ب.ظ

ایلام
فرانسویان در شوش به کاوش های خود ادامه می دادند که یک سری نوشته هایی به خط میخی و زبان سومری و ایلامی و اکدی یافتند و همین بیانگراین واقعیت شد که ایلام مجموعه ای از سرزمین های شیماشکی و شوشان و اوان و انشان بوده است . اولین بار که نام ایلام را در کتب تاریخی می بینیم در حدود اوایل هزاره سوم قبل میلاد است با پادشاهی فردی سومری به اسم ” اینمن برگزی ” .که متاسفانه در قرن هفتم قبل میلاد این تمدن به دست “آشوربانی پال ” که پادشاه آشور بوده است نابود می شود.

زیگورات چغازنبیل

ساکنان محلی به تپه‌های غیرطبیعی، «چغا» می‌گویند و زنبیل هم که به معنای سبد است و زیگورات هم به معنای معبد چند طبقه ای و پله ای شکل می باشد و به این دلیل که تا قبل از حفاری به شکل سبد وارونه بوده، به آن چغازنبیل می‌گفتند. چغازنبیل نیایشگاهی باستانی است که در قرن سیزده قبل از میلاد به وسیله پادشاه ایلام به نام “اونتاش نپيريشا” در شهر باستانی “دوراونتاش” در ایلام ساخته شد. در این نیایشگاه ایزد اینشوشیناک که نگهبان شوش بوده است را پرستش و ستایش می کردند. در تمدن ها باستانی برای ساخت نیایشگاه عمدتا از شیوه هرمی استفاده می کردند که از پله هایی از جنس آجر ساخته می شد و همینطور به سمت بالا پیش می رفت . به این بناها زیگورات می گفتند باور مردم آن زمان این بوده که از طریق طی کردن این پله ها می توانند به خدا نزدیکتر شوند. آنان عقیده داشتند این خدا از این مكان به آسمان می رود و سپس به زمین باز می گردد. دورتادور بنا سنگفرش است و در بعضی از سنگفرش ها آثار جای پای بچه دیده می شود. دلیل آن تاكنون مشخص نشده است. همه طبقات این سازه تو پر هستند و با خشت پر شده اند به جز طبقه اول و پنجم که تو خالی است. نمای بیرونی آجر است. برخی از تزئینات به کار رفته به شکل گل میخ است که به نوعی از زمره قدیمی ترین کاشی های جهان به شمار می رود . دور تا دور زیگورات، آجرهایی به خط میخی ایلامی به وجود دارد که نام سازنده بنا و هدف از ساخت آن را نشان می‌دهد و در ادامه به برخی از آنها می پردازیم .

در این محوطه تاریخی سه حصار که متحدالمرکز است که در مرکزشان یک “ذیقورات “قرار دارد . ذیقورات به معنای معبد مطبق می باشد و در فضای بیرون و میانی این سازه، خانه ها و کاخ ها قرار گرفته اند . جالب است بدانید که فاصله بین حصار درونی و بیرونی به محله مقدس معروف شده است و برای نیایش به درگاه خدایان مختلف در تظر گرفته شده است . بیشتر معابد در همین فضای بیرونی یافت شده اند . پایه ساخت معماری و بنای زیگورات چغازنبیل بر اساس تفکری مقدس بوده است و مهم‌ترین معبد شهر دوراونتاش، زیگوراتی است که در مرکز شهر می باشد. حصارهای تمام نشدنی در این سازه وجود دارد: یک سری معابد در شرق ذیقورات و یک تعداد معابد در غرب این بنا وجود دارند که توسط حصارهایی احاطه شده اند و درخارج از این حصارها باقی مانده خانه های شهری دیده می شود و سومین حصار هم دورتادور شهر قرار گرفته است .همچنین خارج از این حصارها کاخ های شاهی قرار داشته اند و در زیر این کاخ ها پنج مقبره یافت شده که به احتمال خیلی زیاد متعلق به خانواده شاهی بوده است .

بلندی آغازین آن سازه ۵۲ متر و ۵ طبقه بوده‌ است. اما الان 25 متر از آن و تنها ۲ طبقه و نیم باقی مانده‌ است. جنس سازه های چغازنبیل بیشتر از خشت می باشد و در کنار خشت هم از آجر برای محافظت از خشتی که ظاهرا سریعتراز آجر دچار فرسودگی و فرسایش می شوداستفاده می کردند .

البته پیش از نابودی کامل مناطق اطراف، نیایشگاه های دیگری هم در این شهر وجود داشته است : به نام های الهه آتش. مادر مادر خدا . خدای هوا و همسرش . خدای ایلام و همسرش. الله روزی دهندگان و گال و هیشمتیک و روهوراتیر و خدای سوگند و همینطور دو معبد ناشناخته دیگر. ملات قیر طبیعی، اندودهای گچی، آجرهای لعاب‌دار، گل میخ‌های سفالین و تزیینات شیشه‌ای بر زیبایی و شکوه این سازه بسی افزوده است .

مراسم جار ایلام

ادامه مطلب

کشف مجدد
برای سالیان طولانی این مجموعه زیر خاک مدفون بوده است گویی که در این مکان تنها یک تپه قرار دارد. در سال 1890 زمین شناسی نامی به اسم ژاک دمرگان پس از بررسی تحقیقاتش عنوان کرد در زمین های چغازنبیل معدن های نفت وجود دارد، سال ها بعد با یافتن نفت در آن منطقه به صحت گفته ایشان پی بردند و باستان شناس فرانسوی به نام “رومـن گـيرشمن” کاوش های زیادی در این منطقه انجام داد تا بالاخره در سال 1979 چغازنبیل با شماره 113 در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد. زیرا با مقیاس های شش معیاری که یونسکو جهت ثبت یک اثر تاریخی دارد، چغازنبیل دارای دو معیار می باشد . این دو معیار اینها هستند : 1. نمونه ای ویژه و خاص از سازه های معماری یا منظره که نمایانگر برهه ای از سرگذشت انسان باشد 2. نمونه ای خاص و برجسته از زیستگاه سنتی انسانها که نماینده یک یا چند فرهنگ باشند . به خصوص که براثر تغییرات برگشت ناپذیر شده باشند.
و البته خاورشناسان، معتقدند چغازنبیل اولین ساختمان مذهبی ایران است. با آغاز فعاليت پايگاه حفاظت و مرمت چغازنبيل در سال 1378 خورشيدي، گروه باستان‌شناسی ايـن پايگـاه به سرپرستي دكـتر “بهـزاد مفيـدي نصرآبادي” مطالعات جدید در خصوص این بنا را شروع کردند. معبد چغازنبیل بزرگترین اثر معماری بر جای مانده از تمدن عیلامی است که تا کنون شناخته شده است. همینطور در لغت نامه اماکن تاریخی در کتاب خاورمیانه نوشته “ترودی رینگ” جلد چهارم صفحه ۱۸۶ از این بنای تاریخی نام برده اند .

کتیبه آفرینش
در بخش تاریخی موزه ایران باستان کتیبه ای به چشم می خورد که به دستور شاه آن زمان ایلام و برای نگهبانی بر دروازه های وروردی زیگورات چغازنبیل قرار داده شده است. این کتیبه به شکل گاوی نر به ارتفاع 106 و بدن 108 سانتی متر است و جنس آن گل پخته ی لعابدار بر پشت گاو کتیبه ای به خط عیلامی نوشته شده :
من اونتاش گال ، آجرهای طلایی را حکاکی کردم. در اینجا این نیایشگاه را (که شاهان قدیم نکردند آنچه را من کردم ) برای خدایان گال و اینشوشیناک ساختم . باشد که این کارهای من هدیه‌ای باشد برای خدایان و این را از من بپذیرند و سایه محافظت کننده خود را برسر این مکان مقدس همچون یک نگهبان قرار دهند. همچنین من این هدیه را ساختم تا زندگی طولانی به دست آورم، همواره سالم باشم و سپس این بنا را به تبارم واگذارکنم. باشد این خدا، این هدیه را همچون یک اقتدار معنوی بپذیرد و در نهایت آثار باقی مانده در این معبد نشانگر مهارت و توانایی مردمان آن زمان دارد .

ویرانی داخلی و خارجی

شهر دوراونتاش در سال 640 قبل از میلاد و به وسیله پادشاه آشور به نام آشوربانی خراب شد. چغازنبیل بخش به‌ جا مانده از شهر دوراونتاش است.

از طرفی بعد از گذشت حدود ۵۰ سال از یافتن این سازه گرانبها به دلیل بی دفاع گذاشتن آن در برابر عوامل فرساینده طبیعی، آسیب‌های فراوانی به این بنای خشتی-گلی وارد شده و دچار فرسایش شدید شده است. استیکی از مورادی که در مورد زیگورات چغازنبیل وجود دارد این است که این بنای تاریخی پر اهمیت قبل از این که کاملا تکمیل شود توسط یکی از پادشاهان آن دوران به نام آشور بانیپال ویران می شود و در کتیبه ای که از این شخص پیدا شده است روی آن نوشته شده: من شکستم آجرهایی را که با سنگ لاجورد لعاب شده بود و تمام معابد ایلام را فروریختم. شوش تبدیل به یک خرابه شد . آواز این انسان ها و فریادهای شادیشان به دست من نابود شد .

جاذبه های گردشگری

1.رصد خانه در چغازنبیل
رصدخانه خورشیدی مجاور زیگورات چغازنبیل است . پایه مجسمه بودن این بنا وتقویمی بودن آن کنار هم باعث شده این سه بنا روی هم مجموعه واحدی را تشکیل دهند: یک رصدخانه خورشیدی یا تقویم آفتابی برای اندازه گیری گردش خورشید و به دنبال آن محاسبه سال و به وجود آمدن تقویم.
شکل عجیب طاق نماها با چند قوس زیبا و ردیف پشت سر که به ترتیب کوچکتر می شوند، هر چند در آغاز صرفا برای آفتاب سنجی از آن استفاده می شده ولی کمی بعد به عنوان طرحی تزئینی در دروازه های ورودی به کار گرفته شد .
آجرهایی که این آفتاب سنج ها از آنها ساخته اند شکل خاص هشت ضلعی دارند که روی شش ضلع بیرونی آنان با خط عیلامی نوشته شده است :
من اونتاش گال در اینجا بنای محترمی ( رصد خانه ) ساختم که سال‌ها و روزهای پادشاهی طولانی را به دست آورم. جالب است که در این طراحی، تغییر زاویه دید بین گوشه های آفتاب سنج با زاویه طلوع خورشید در ابتدای هر فصل برابر است. در واقع شیوه ساخت این آفتاب سنج به گونه ای بوده است که بتوان در زمان طلوع یا غروب خورشید با دیدن سایه هایی که ایجاد می شود آغاز یا میانه فصل ها را متوجه شد .
همینطور در اطراف این بنا دو سکوی مدور دیده می‌شود که نظرهای متفاوتی در مورد آن وجود دارد: بعضی ها می گویند سکوی قربانگاه است، برخی معتقدند ساعت خورشیدی است، عده ای هم آنها را محل پیشگویی و ستاره‌شناسی می دانند.

جاهای دیدنی شوش با عکس و آدرس

ادامه مطلب

2.تصفیه خانه آب رودخانه

رود دز از نزدیکی چغازنبیل عبور می کند اما امکان استفاده از این رود برای این منطقه وجود ندارد چون سطح رودخانه 50 تا 60 متر زیر سطح دشت قرارداشته و کسی نمیتوانست از این آب استفاده کند . پس توسط اونتش-نپیریشه شاه ایلامی ها در آن زمان کانالی به طول 45 کیلومتر ساختند تا آب رود کرخه که هم سطح زمین چغازنبیل است پس از عبور از هفت تپه بتواند به آنجا بریزد اما به دلیل آلوده بودن آب رود کرخه مجبور شدند تصفیه خانه ای که بنا به گفته برخی تاریخدانان یکی از قدیمی ترین تصفیه خانه های ایران است را بسازند که آب رود کرخه بعد از عبور از این حوضچه های کوچک و بزرگ و همینطور بعد از گذر از تنبوشه ها و استفاده از قوانین فیثاغورثی آب را تصفیه و گل آن را جدا می کند. این تصفیه‌خانه از ظروف مرتبط ساخته شده و از این لحاظ قدیمی‌ترین تصفیه‌خانه دنیا محسوب می‌شود.

3.نور پردازی در شب چغازنبیل
در شب نورپردازی های دل انگیز و رویاگونه این قسمت از چغازنبیل و تماشای سنگ‌نگاره حک شده از زنی با دم ماهی که مارهایی در دستانش گرفته، می تواند انسان را میخکوب این ابهت و زیبایی کند . اینکه این زن چرا دم ماهی دارد شاید ما را به یاد افسانه پریان دریایی بیندازد و اینکه چرا مار در دستانش است را نمی دانم .
در شب هایی از این جنس که در مکانی جدید هستیم و حافظه چشمانمان تصاویر جدید را ذخیره می کند باید بگویم آسمان هم کم نمی گذارد و بر اندیشه و احساس ما ستاره می بارد تا راهی جز عاشق شدن در این دره تاریخی نداشته باشیم. عشق هایی که پس از ترک ما همانجا می مانند و قسمتی از روح باستانی آن سازه بی نظیر می گردند . آسمان پرستاره این حوالی هر گردشگری را به خیرگی مدام وامی دارد .

شهرهای دیدنی استان ایلام

ادامه مطلب

امکانات رفاهی
محوطه زیگورات بزرگ است و متاسفانه هیچ گونه سایبانی آنجا تعبیه نشده و امکانات رفاهی خاصی هم آنجا یافت نمی شود . لطفا آب معدنی همراه خود داشته باشید چون رستوران یا فروشگاهی آن نزدیکی ها نیست و به اجبار باید به شهر شوش یا شوشتر بروید. بهتر است برای رفت و آمد از خودروی کولر دار استفاده کنید ضمنا نزدیکترین پمپ بنزین در شوش قرار گرفته که فاصله اش تا زیگورات حدود 45 کیلومتر است اگر خواستید شب های بینظیر آنجا را ببینید می توانید با خود چادر مسافرتی ببرید البته بهتر است از نوع کف دار و پوشیده باشد که از گزند حشرات در امان بمانید.
می توانید از رزرو هتل های ایلام از جمله هتل دالاهو ایلام برای اقامت خود مطمئن شوید.