تیمچه هراتی بنایی از دوره پهلوی اول در بافت تجاری – سنتی یزد

تیمچه هراتی یزد که آن را متعلق به اوایل دوره پهلوی عنوان می دانند، به جهت دارا بودن الگوی معماری سنتی همواره مورد توجه گردشگران بوده است. این بنا که قسمتی از مجموعه بافت تاریخی شهر را تشکیل می دهد، روزگاری محل مراجعه و تجارت مردم بوده است. تیمچه هراتی یزد در مجاورت خیابان امام خمینی این شهر شهر قرار گرفته و در واقع یک نماد شهری است که ورودی های فرعی آن زیبایی معماری سنتی منطقه در بافت تجاری را تداعی می کند. شیوه ساخت، نوع الگوی معماری، اصالت و ویژگی های تزئینی بنا از مواردی هستند که نظر گردشگران را به خود معطوف نموده است. هتل های بسیاری در شهر یزد وجود دارد که دارای امکانات فراوانی جهت پذیرش گردشگران هستند؛ برای نمونه هتل صفائیه، هتل داد یزد و هتل باغ مشیر الممالک یزد را می توان ازجمله بهترین هتل های یزد به شمار آورد. برای سهولت در امر سفر، توصیه می شود تا گردشگران از روش رزرو آنلاین هتل استفاده کنند تا با برنامه ریزی و عدم اتلاف وقت از سفر خود نهایت لذت را برده باشند .

تاریخ این بنا را به دوران پهلوی اول نسبت داده اند . بنای تیمچه هراتی در تاریخ هفدهم از ماه اسفند در سال 1381 با شماره 7785، به عنوان یکی از آثار ملی کشور معرفی گردید. محلی ها مالکیت اولیه بنای مذکور را به مرحوم هراتی نسبت داده اند اما هرگز سندی در این خصوص یافت نشد. پس از هراتی بازرگانانی که در این بنا مشغول تجارت بودند از ساکنان آن محسوب می شدند و آخرین مالک بنا را آقای دکتر مجیبیان معرفی نموده اند. پس از آن بنا بر اثر عوامل جوی و فرسایشی مدتی متروک ماند و در طی سال های گذشته مورد مرمت و باز سازی قرار گرفت.

تیمچه اصطلاحی ایرانی است که گاهی به فضای سرپوشیده وسیع با حجره های دو یا سه طبقه دور تا دور اطلاق می شود و گاهی نیز آن را به راسته بازار کوتاه، پهن و مسقف که از دو سو قابلیت بسته شدن دارد، منسوب می دارند. تیمچه هراتی نیز بنایی است از مجموعه تجاری که در قلب بافت تجاری شهر یزد واقع شده است. این مجموعه تاریخی که امروز به صورت نمادین جلوه می کند، در گذشته محل مراجعه و تجارت مردم بوده است. بنای تیمچه هراتی در مجاورت خیابان امام خمینی یزد که از خیابان های اصلی و اولیه شکل گیری شهر یزد می باشد، بنا شده است .

سبک معماری استفاده شده در چهار جبهه، نشانگر تعلق اثر به دوران پهلوی است که ظاهر درها و پنجره ها، نمای آجری رو به خیابان و نوع ستون ها این نظریه را تایید می نماید. تیمچه هراتی یزد بنایی با ویژگی های منحصر به فرد و متفاوت نسبت به معمول بناهای تاریخی از این حیث است. هویت سازندگان، الگوی معماری، هدف از ساخت و نوع استفاده از بنا، هر کدام به نوبه خود دارای نکات تامل برانگیزی هستند که به بنا جایگاه متفاوتی می بخشند. قرارگیری تیمچه در مجاورت بازار و اهمیت محوطه بازار بر توریستی بودن مجموعه تاکید دارد؛ به طوری که نظر اکثر گردشگران داخلی و خارجی را به خود معطوف نموده است.

تیمچه هراتی در مجاورت بافت شهری یزد واقع شده و موقعیت قرار گیری آن در خیابان اصلی و قدیم امام منجر شده تا این اثر به عنوان یک نماد شهری مطرح شده و در اذهان عموم مردم جا گیرد. جنبه های یادمانی الگوهای معماری این بنا بسیار ریشه دار است و در نظر مردم ارزش و اعتبار ویژه ای یافته است. بنای مذکور به عنوان یک پتانسیل مهم اجتماعی و فرهنگی به شمار می آید که جایگاه ارزشمندی در سیمای شهر یزد دارد. دیوارهای باد بر که از نوع خشتی هستند ساختار یک بنای سنتی را تداعی می کنند که بر جذابیت بازدید بنا از سوی گردشگران می افزایند. در دیوارهای اثر از درگاه ها و پنجره های بسیار بهره برده شده است. وجود طاقچه ها در اتاق ها به نوعی بیانگر چگونگی معماری زمان اثر هستند. این بنا دارای نعل درگاه های خشتی و درنما به سبک رومی می باشد .

روی پشت بام، ترکیبات آجر باعث ایجاد کنگره هایی گردیده که خط عمودی نما را محصور می کند؛ ازجمله تزئینات بنا می توان به نمای سیمگل و گچ اشاره کرد. نمای بیرونیِ رو به خیابان نیز دارای نمای آجری است. اطراف این بنا چندین واحد مسکونی با معماری ساده و چند واحد تجاری و تاسیساتی که بعدها شکل گرفته اند، قرار دارد. از همجواری های حائز اهمیت بنا، قرار گیری مسجد فاطمه الزهرا (س) در کوچه پشتی تیمچه می باشد.

معابر فرعی متصل به تیمچه هراتی به صورت شبکه ای بوده که چگونگی بافت شهر سازی سنتی را آشکار می کند. این معابر در گذشته شاه کوچه نامیده می شدند و ابعاد آن ها بر اساس شرایط اقلیم و نیازها سنجیده شده است. درواقع قسمت عمده بنا تداعی کننده یک اثر سنتی بومی است که بر حسب شرایط اقلیم منطقه شکل گرفته است.

زیلو، دارایی (ایکات)، شال بافی، خورجین بافی، چادر شب، زری، مخمل، قالی، دندانی و ترمه از سوغاتی های شهر یزد به شمار می آیند. در زمینه خوراکی ها نیز می توان به باقلوا یزدی، حاجی بادام، قطاب، پشمک، فالوده یزدی و غیره اشاره نمود. آش شولی، قیمه نخود، آش انار، آبغوره، آش آلو یزدی، کوفته یزدی، کشک خیار، آش گندم و خورشت به آلو از غذاهای محلی شهر یزد به شمار می آیند که در رستوران های شهر یزد، از جمله رستوران ملک التجار یزد، رستوران سنتی فیروزه، رستوران بام یزد و رستوران سنتی یزد به گردشگران عرضه می شود.

یزد به عنوان یکی از قدیمی ترین شهرهای کشور دارای جاذبه های دیدنی متعددی است که بازدید از هر کدام جذابیت خود را دارد. پارک کوهستان یزد از اماکن تفریحی است که بسیار مورد توجه گردشگران است؛ این کوهستان پارک در سال 1384 خورشیدی افتتاح شد و از وسط آن یک آبراهه می گذرد که بر محبوبیت آن افزوده است. از اماکن تاریخی می توان به برج خاموشان یا دخمه زرتشتیان، عمارت خانه پدری یزد، موزه آب، مجموعه امیر چخماق، مسجد کبیر یزد، موزه قصر آیینه، موزه وزیری یزد، امامزاده سید محمد جعفر و غیره اشاره نمود.

یزد یکی از شهرهای باستانی کشورمان ایران است که لقب های متعددی دارد اما بسیاری آن را با عنوان شهر بادگیرها می شناسند. در گوشه گوشه این خطه جاذبه های تاریخی و طبیعی زیادی است که یکی از آن ها تیمچه هراتی یزد نام دارد. این بنا که تاریخچه آن به دوران پهلوی برمی گردد دارای معماری منحصر به فردی است که چشم هر بیننده ای را مبهوت خود می کند.