در دوره پس از آخرین عصر یخبندان، انسان‌های غارنشین به شکار آهو و بز، کشاورزی در چمنزارها و دریانوردی در دریای خزر می‌پرداختند. در اویل تمدن بشری، مسافران شرق و غرب به همراه یکدیگر تشکیل اجتماع دادند و در غارهای آهکی ساکن شدند و آثار بر جای مانده از خود بر روی دیواره‌های غار را برای نسل‌های بعد از خود باقی گذاشتند.
امروزه این غارها- در حدود 20 غار که در 3 تپه پراکنده شده‌اند- در قلب پارک حفاظت شده قبوستان، موزه منحصربه فردی در فضای باز 537 هکتاری، همراه با پیشرفته‌ترین مرکز گردشگری قرار دارند. در این فلاتِ سنگ آهکی در ناحیه ای نیمه کویری، بیش از 6000 سنگ نوشته، معروف به پتروگلیف وجود دارند و همچنان نیز در حال کشف شدن هستند.
آثار هنری باستانی
رحمان عبدلایف، دبیر علمی پارک، در گفتگو با سی‌اِن‌اِن تراول گفت: «پتروگلیف‌ها باستانی‌ترین هنر تمدن بشری هستند».
«در کنار هنر حکاکی بر روی سنگ، موسیقی، رقص و نقاشی نیز وجود داشته، اما امروزه تنها پتروگلیف‌ها بر روی دیواره‌ها باقی مانده‌اند».
این سرپناه‌ها برای هزاران سال هم سکونتگاه و هم عبادتگاه بوده‌اند. تشریفات و آیین‌های مذهبی و همچنین پرستش نیاکان و کوه‌ها در اینجا برگزار می‌شده است. بر روی این سنگ‌نوشته‌ها تصاویری از جنگجویان و زنانی با خالکوبی؛ گاو نر، آهو و بز؛صحنه‌های ماهیگیری و قربانی کردن حیوانات حکاکی شده است. بدون تردید طبیعت این منطقه تغییرات بسیاری کرده است و پوشش گیاهی و جانوری با تغییرات آب و هوایی از بین رفته است- ولی با آنکه دیگر نمی‌توان آنچه را که اجدادمان می‌دیدند ببینیم، اما می‌توانیم آنچه را که می‌شنیدند بشنویم.
سنگ‌های آوازخوان
قاوال داشی که در ورودی پارک قرار گرفته یکی از 4 سنگ «آوازخوان» این پارک است. هنگامی که این سنگ عظیم‌الجثه دو متری با سنگ‌های کوچک‌تر برخورد می‌کند، صدایی پرطنین و ژرف ایجاد می‌شود- قاوال داشی در زبان آذربایجانی به معنای «طبل سنگی» است.
دلیل ایجاد این طنین خارق‌العاده، وجود سوراخ‌های میکروسکوپی درون سنگ‌هاست که گمان می‌رود در اثر آب و هوای خشک و گاز طبیعی موجود در آن منطقه ایجاد شده باشند. امروزه بازدیدکنندگان می‌توانند با این ساز باستانی آهنگی را بنوازند که قرن‌ها پیش در این منطقه طنین‌انداز می شده است. عبدلایف با اشاره بر حفره‌های کاسه‌ای شکلی که در مرکز صخره‌ها ایجاد شده‌اند می‌گوید: «هر یک از {سنگ‌ها} دارای آثاری هستند که نشان‌دهنده استفاده از آنها در طی سالیان دراز است».
این سنگ بر روی سنگ‌هایی کوچک قرار گرفته و این موجب ایجاد صدایی بلندتر و بهتر می‌شود. تصور می‌شود که یکی از معروف‌ترین پتروگلیف‌های قبوستان، صحنه رقص سنتی یالی آذربایجان است که در آن رقصنده‌ها در دایره‌هایی دست‌در‌دست در حال رقص هستند. احتمال دارد که در گذشته از قاوال داشی به منظور تولید نوایی برای رقصنده‌ها استفاده می‌کرده‌اند.
تغییر دریا
تصاویر قایق و ماهی در پتروگلیف‌ها حاکی از آن است که زمانی دریای خزر وسعت بیشتری داشته و این 3 تپه چیزی شبیه به جزیره‌ای در آنجا بوده‌اند.
در دوره پارینه سنگی نوین، دریای خزر به دریای سیاه متصل بود، بنابراین امکان بیشتری برای سفرهای طولانی از دیگر نقاط اروپا به آنجا وجود داشت. بعضی از پتروگلیف‌ها قایق‌هایی با 40 سرنشین را نشان می‌دهند.
باستانی‌ترین حکاکی‌های مربوط به اواخر دوره پلیستوسن و اوایل دوره هولوسن(دوره‌ای دو میلیون‌ساله)، تصاویری از گاوهای نر و اسب‌های وحشی و شکارهای دسته‌جمعی حیوانات بزرگ را نشان می‌دهند. در حدود 11000 سال پیش، با تغییرات آب و هوایی در اواخر دوره پلیستوسن، شکارها نیز تغییر کردند و تصاویر حکاکی‌شده به گرازهای وحشی، پرندگان و آهوها تغییر پیدا کردند.
در قرون وسطی، از قرن پنجم تا قرن پانزدهم، تصاویر حکاکی‌شده به کتیبه‌های اسلامی، علامت‌های قبیله‌ای و صحنه‌های جدید و دقیق شکارچیانِ سوار بر اسب تغییر پیدا کردند. در سال‌های اخیر، در حدود 500 حکاکی به همراه بازی متعلق به عصر برنزی با نام «58 سوراخ» که بر روی سنگ حکاکی شده بود کشف شدند. این منطقه هنوز به طور کامل کشف نشده است، بنابراین مطمئناً هنوز رازهای سربه‌مهر بسیاری در آنجا وجود دارد.
