آرامگاه شیخ عبدالصمد نطنزی، نطنز اصفهان

برای ما ایرانی ها آرامگاه ها از قداست خاصی برخوردارند. این قداست در طول تاریخ نیز ادامه دار بوده است. سری به آرامگاه ها و مقابر شهرها و روستاها که بزنید ردپای اغلب حکومت های پیشین را در بازسازی و توسعه آرامگاه ها خواهید دید. همن امر سبب می شود تا علاوه بر وجهه مذهبی و قداست این مقابر، ارزش تاریخی و فرهنگی نیز ضمیمه آن ها شده و از آرامگاه هایمان یک کلاس تاریخ بسازد. این بار در میان شهرهای متعدد خودمان را به پهنه استان اصفهان می رسانیم. کاشان را پشت سر گذاشته و قبل از رسیدن به اصفهان در میانه راه سری به نطنز می زنیم. مقبره شیخ عبدالصمد نطنزی نماد تاریخی شهر نطنز یکی از آرامگاه های اصفهان است که همه ساله هزاران توریست از اقصی نقاط دنیا برای دیدن معماری و زیبایی هایش سر از پا نمی شناسند. بقعه شیخ عبدالصمد نطنزی در مجاورت مسجد جامع تاریخی و هزار ساله شهر نطنز مجموعه شیخ عبدالصمد نطنزی را تشکیل داده است. نطنز تکه ای از تاریخ است که در قلب کویر جا مانده است و خوشبختانه در این سیر تاریخی مقبره شیخ عبدالصمد از گزند زمان جان سالم بدر برده و هنوز هم استوار و پابرجاست. اگر حال و هوای یک سفر صوفیانه به اعماق تاریخ به سرتان زده حتما با ایران هتل آنلاین، متخصص در رزرو آنلاین هتل های ایران، همراه شوید.

زیارت بقعه شیخ عبدالصمد
از میان جاده های کویری راه نطنز را پیش رو می گیریم. همین که کوه های کرکس نام را پشت سر بگذارید چشمتان در دوردست ها به یک آبادی می خورد که انگار درخت ها از سر و کولش بالا رفته اند. این سرسبزی در دل کویرهای اطراف شهر آن را به یک سراب مانند می کند اما این یکی دیگر سراب نیست بلکه باغ شهری است تاریخی که از قضا چند هزار سالی هم قدمت دارد. نطنز شهر عجیبی است باورتان می شود یک طرف شهر معتدل و خنک و سمتی دیگر گرم و نفس گیر!
نطنز به واسطه قدمت طولانی و سابقه فرهنگ و ادبش آثار باستانی زیادی دارد اما نگین شهر نطنز مسجد جامعی است که یک مقبره چند صد ساله کنارش جا خوش کرده است. یک مناره بلند بالا که از هر طرف شهر بنگرید پیداست نشانی است که برای رسیدن به مقصد وعده کرده ایم.

خودمان را به خیابان مالک اشتر که می رسانیم منار بلند بالا تمام قد در برابرمان ظاهر می شود که چهل متری ارتفاع دارد. مناره ای کاشی کاری شده که در کنارش یک گنبد زیبا و مخروطی چشم نوازی می کند. گنبد کوچکی که یکسره فیروزه ای است و درست بر بالای مقبره شیخ قرار گرفته و شبیه چند گنبدی است که در مقبره صوفیان اصفهان دیده ایم، گنبدی هشت وجهی. خودمان را به ورودی مقبره می رسانیم و از درب چوبی و ساده گذر می کنیم.

به داخل شبستان که قدم می گذاریم یک ضریح چوبی اولین چیزی است که جلب توجه می کند. یادتان باشد اینجا همه چیز تاریخی است. از در و پنجره ها گرفته تا شکاف روی دیوار! آن هم با کمترین دخل و تصرف. همین ضریح چوبی که یکسره با تکنیک گره چینی ساخته شده است و هیچ میخ و وسیله دیگری به جز چوب در ساختش به کار نرفته است اولین شگفتی مقبره است. به ضریح که نزدیک می شوید در لبه بالایی ضریح عبارتی حکاکی شده است که بر روی آن تاریخ ساخت ضریح را سال 1064 هجری قمری و سازنده را اسماعیل نامی معرفی می کند.

از درب ضریح چوبی که عبور کنید چشمتان به یک مقبره می افتد که کاشی کاری های زیبایی دور تا دورش را آراسته اند. روی قبر هم یک لوح سنگی قرار گرفته که بر رویش به خط نستعلیقی زیبا ذکر صلوات و همچنین نام تعمیر کننده مقبره و تاریخ تعیر آن نقش بسته است. روبروی مقبره اما محرابی قرار دارد که سال ها قبل مزین به کاشی کاری بوده اما به لطف آدم هایی که دارایی هایمان را به تاراج برده اند کاشی ها جدا شده و حالا در موزه های فرنگ نگهداری می شود.

دیواره های اطراف مقبره اما به خوبی گذر زمان را نشان می دهند اما همین که سرتان را بلند کنید انگار دستی از غیب شما را به دنیایی بینهایت انتقال می دهد. مقرنس کاری ظریف و گچی که انگار با اشتیاق شکوفا شده و در انتها به کتیبه ای رسیده است. کتیبه اما کنده کاری شده به خط ثلث است و در زمینه اش گل و بوته های ایرانی خودنمایی می کنند. آیات 168 و 169 سوره آل عمران کتیبه را زینت بخشیده اند و در انتها تاریخ ساخت این مقبره سال 707 هجری قمری ذکر شده است. طبق این کتیبه تاریخی خلیفه پسر ماستر دستور ساخت این مقبره را صادر کرده است. با یک حساب سرانگشتی متوجه می شوید که بنا متعلق به دوران ایلخانیان است و بیش از شش قرن قدمت دارد. اما اگر این سوال برایتان پیش آمده که اصلا شیخ عبدالصمد کیست باید سری به تاریخ نطنز در قرن هفتم هجری بزنیم. شیخ عبدالصمد نطنزی اصفهانی یکی از شیوخ و بزرگان صوفیه بود که با وجود اصالت اصفهانی اش در نطنز می زیست. این شیخ بزرگ اما شاگرد یکی از بزرگان نطنزی بود که خود شاگرد شیخ اشراق شهیر، سهروردی، است. شیخ عبدالصمد اما عرفای نامی بسیاری را تربیت کرده که در آغاز قرن هشتم هجری جزو بزرگان و نام آوران عرفان و تصوف بوده اند. این شیخ بزرگ که جامی نیز از او به بزرگی یاد می کند در سال 699 هجری قمری در نطنز در گذشته و در مجاورت شبستان تاریخی نطنز به خاک سپرده شده است. اینکه مقبره شیخ در کنار مسجد جامع یا همان مسجد جمعه نطنزی ها به خاک سپرده شده است نشان از ارادت نطنزی ها به این شیخ بزرگ بوده است. اگر یک دل سیر از مقبره بازدید کرده اید اصلا عجله نکنید. شما در تاریخی ترین نقطه شهر نطنز ایستاده اید. دیوار به دیوار آرامگاه مسجد جامع نطنز قرار دارد که حتما باید سری به آن بزنید.

مسجد جامع نطنز
یادتان هست که در ابتدای سفر در مورد تاریخی بودن مقبره شیخ عبدالصمد نطنزی صحبت کردیم؟ این ویژگی به همان شدت در مورد مسجد جامع نیز صدق می کند. مسجدی که سه ورودی داشته و در کنار خانقاه و مقبره صمدیه سال های سال است که پابرجاست. بر سر در ورودی مسجد کتیبه ای را می بینید که با خط ثلثی به رنگی فیروزه ای تاریخ ساخت بنا را سال 704 هجری قمری نشان می دهد. طبق این کتیبه بنا به دستور خلیفه ماستری و توسط شمس الدین نطنزی در دوران ایلخانی و حکومت مغول ها ساخته شده است. بیایید از درب جنوبی مسجد بازدیدمان را آغاز کنیم. اولین نکته ای که به چشم می خورد، درب بی نهایت زیبای چوبی است که دو لنگه دارد و با ظرافتی مثال زدنی منبت کاری شده و تاریخ 825 هجری قمری را نشان می دهد. در اگرچه با قدمت ششصدساله اش کمی آسیب دیده است اما هنوز هم زیبایی هایش هویداست. عجله نکنید اگر به دو طرف درب چوبی بنگرید. دو کتیبه در دو طرف درب جا خوش کرده اند که یکی متعلق به فرمان شاه عباس صفوی مبنی بر بخشیدن مالیات شیعیان است و کتیبه دیگر با خط نستعلیق چند خط شعر را به رشته تحریر درآورده است.

این کتیبه نیز متعلق به دوران قاجار است. می بینید هنوز که قدم در مسجد نگذاشته اید با چند دوره تاریخی برخورد کرده اید! از درب ورودی که بگذریم وارد حیاط مربع شکل مسجد می شویم. دور تا دور حیاط را ایوان ها و شبستان های کوچک احاطه کرده اند. مسجد تماما آجری است و پوشش از گچ و آهک آن را پوشانده است. چهار ایوان بزرگ و مرتفع در چهار طرف بنا قرار گرفته اند و در وسط حیاط چند پله به زیر زمین می رود. این پله ها شما را به سمت قناتی راهنمایی می کنند که سال ها منبع آب شرب اهالی بوده اما حالا مکانی برای وضوگرفتن نمازگزاران است. ورود از درب جنوبی ما را به ایوان جنوبی می رساند که دیوار به دیوار آرامگاه شیخ عبدالصمد است. طاق رومی، مقرنس کاری های ظریف، نقوش اسلیمی و محرابی زیبا که در نگاه اول چشمتان را می گیرد. اینجا هم پر از کتیبه های حجاری شده است. داخل دیواره محراب حدیث شریف “انا مدینه العلم و علی بابها” نقش بسته است. ایوان متقارن و زیبا چند دهلیز و شبستان نیز دارد. در ورودی شبستان کتیبه ای بزرگ به رنگ سفید با آیات قرآن نقش بسته و گرچه کمی محو شده اما هنوز خط آن خواناست.

ایوان اما چند سنگ نوشته را نیز در خود جای داده است. متن هر یک از این کتیبه های سنگی مربوط به وقف نامه مسجد است که قدیمی ترینشان متعلق به سال 1103 هجری قمری است. از ایوان جنوبی اما راهی شبستان بزرگی می شویم که تاریخی ترین بخش مسجد است. یک شبستان هشت ضلعی با یک منبر سنگی و گچی که کاشی کاری های محرابش همه در دوره قاجار به سرقت رفته است و حالا هیچ تزیینی در آن به چشم نمی خورد. این شبستان بزرگترین گنبد خشتی مسجد را داراست و شاید تعجب کنید اگر بدانید که توسط حکومت دیلمیان در قرن چهارم هجری قمری ساخته شده است. به عبارتی در ابتدا همین شبستان و چیزی در حدود چهار قرن بعد باقی مسجد ساخته شده است. این شبستان هزار و اندی سال قدمت دارد. از ایوان جنوبی که بیرون بیایید ایوان شمالی درست روبروی شماست. یک دهلیز از بیرون مسجد شما را به ورودی شمالی متصل می کند. در درب ورودی شمالی هم یک درب چوبی زیبا قرار دارد که کتیبه هایی روی آن حک شده است. بر روی درب علاوه بر ذکر مبارک صلوات تاریخ ساخت درب 972 هجری قمری و نصب آن در سال1012 هجری قمری ذکر شده است. البته به سیاق تمام کتیبه ها و کنده کاری ها نام سازنده درب نیز حک شده است.

ایوان شمالی هم اما مزین به کتیبه ای از آیات قرآن است و تاریخ 707 هجری قمری بر روی آن نقش بسته است. ایوان شرقی هم زینتی ندارد و کمی بزرگتر از سایر ایوان هاست اما یک بخاری دیواری آنجا تعبیه شده که با خوش سلیقگی تمام آراسته شده است. اما علاوه بر مسجد یک سر در زیبا هم در انتظار شماست که به سر در خانقاه بقعه عبدالصمد نطنزی شهره است.

کاشی کاری های فیروزه ای، لاجوردی و سورمه ای این سردر آنقدر زیباست که برای دقایق محوتان خواهد کرد. کتیبه ای با خط ریحان بر زمینه ای فیروزه ای تمام سر در را قاب کرده است که اگر چه کمی ترمیم شده اما تاریخ 716 هجری قمری را به نمایش می گذارد. یک کتیبه دیگر هم با کمی فاصله سر در را قاب کرده است که مزین به خط کوفی است و نام مبارک پیامبر(ص) و امیرالمومنین(ع) را مشق کرده است. چند کتیبه مرمرین هم به چشم می خورد که حاوی متن وقف نامه است و تاریخ 912 هجری قمری را به تصویر می کشد.

اما همین که سر بلند کنید مقرنس کاری های جادویی سردر مسحورتان خواهد کرد. اینجاست که جادوی هنرمند ایرانی را با کاشی های فیروزه ای و لاجوردی به چشم می بینید. استفاده از تنالیته های لاجوردی اما ردپای مغول ها را به وضوح نشان می دهد. در دو طرف سر در هم دو طاق نمای کوچک روبروی هم قرار گرفته اند که آن ها نیز با کتیبه هایی آراسته شده اند. سازنده این خانقاه نیز خلیفه ماستری بوده و شمس الدین نطنزی این سردر را به همراه خانقاه ساخته ، گرچه امروزه اثری از خانقاه باقی نمانده است. می بینید مسجد جامع نطنز در کنار خانقاه و آرامگاه شیخ عبدالصمد یک شاهکار تاریخی است که حتما برایتان جذاب خواهد بود. اما اگر سری به این مجموعه ارزشمند زدید در شمال غربی مسجد جامع نطنز حتما سراغ یک باغ را بگیرید. در قلب این باغ زیبا، یک آتشکده از دوران ساسانی به یادگار مانده است که سفر تاریخی تان را تکمیل خواهد کرد.

اقامت در اصفهان
هر کجای استان اصفهان را که برای سفر انتخاب کنید، حتما دست پر باز خواهید گشت. شهر اصفهان که به تنهایی یادآور تاریخ در تمام جهان است اما تمام شهرها و روستاهای اطراف هم آنقدر تاریخ و هنر را در خود پنهان کرده اند که اگر سری به آن ها بزنید می بینید که کم از شهر اصفهان ندارند. در این گذرها شاید به روستا یا شهری با آب وهوایی خواستنی و معتدل برسید که در قلب کویرهای استان بیشتر به یک معجزه می ماند. قصد رزرو هتل های اصفهان را در هر نقطه ای که داشته باشید حتما سری به ما بزنید. رزرو هتل، از هتل عباسی اصفهان با پنج ستاره و یک دنیا تاریخ گرفته تا سایر اقامتگاه های بوم گردی، در ایران هتل آنلاین به راحتی میسر است.