حرم امام رضا، بهشت معنوی ایران

مردم ایران همواره ملتی معتقد و مسلمان بوده و احترام به ائمه و عشق ورزیدن به اهل بیت پیامبر اکرم (ص) جزو اصول زندگی آن ها است. از آنجا که امام رضا (ع)، تنها امام مدفون در ایران است، حرم مطهر ایشان میعادگاه مردم سراسر کشور و یکی از پربازدیدترین جاهای دیدنی مشهد است. هر ساله به طور میانگین، حدود پنج میلیون نفر زائر از داخل و خارج کشور برای زیارت به شهر مقدس مشهد سفر کرده و در یکی از هتل های مشهد اسکان می نمایند. ملجأ نورانی این حضرت، غبار غم را از دل هزاران مسافر خسته می زداید و مرهمی است بر زخم های کهنه افراد. بارگاه نورانی امام رضا (ع) به صورت تقریبی، در مرکز شهر مشهد واقع شده و دسترسی به آن از تمام مناطق مشهد آسان است.

بنای کلی حرم مطهر طی سال ها تغییرات زیادی داشته و بعد از تخریب و بازسازی های بسیار، به شکل امروزی خود در آمده است. صحن های متعدد بستر را برای برپایی نماز، برگزاری مراسم های دینی و غیره فراهم نموده است.

پیشینه ساخت حرم امام رضا (ع)

حضرت علی بن موسی الرضا (ع) در سال ٢٠٠ ه.ق به دستور خلیفه وقت به سمت مرو مهاجرت کرد. ایشان پس از مسموم شدن به دست مأمون عباسی، در روستای سناباد یکی از روستاهای توابع نوغان به شهادت رسیدند. از آن پس این محل به مشهد الرضا، یعنی محل شهادت رضا (ع) تغییر نام یافت. بدن مطهر امام رضا (ع) را در بالای قبر هارون الرشید، دفن نمودند. بنا به گفته ابن بابویه، در دوره سامانیان دو تن از امرای سامانی، محمد بن عبدالرزاق طوسی و امیر حمویه، بخش هایی را به بنای حرم افزودند. در زمان عضدالدوله دیلمی، بخشی از بقعه مبارک تعمیر شده و تزئیناتی به آن افزوده شده است. در قرن پنجم هجری، محمود غزنوی مرقدی را که به دستور پدرش تخریب شده بود را بازسازی نمود.

همچنین در قرن ششم و هفتم، برخی از سران سلجوقی تعمیرات و تزئینات زیادی را در حرم مطهر این حضرت انجام دادند. محمد خوارزم شاه در اوایل قرن هفتم، گنبد خانه حرم مطهر را به وسیله کاشی های سنجری تزئین نمود. پس از حمله مغول ها به شهر طوس و قتل عام مردم این شهر، وارد مشهد شدند؛ آن ها مردم مشهد را به قتل رساندند و به حرم مطهر رضوی، خسارت هایی وارد نمودند اما بنای اصلی صدمه ای ندید. با رسمیت یافتن مذهب تشیع در دوره صفویان در کشور، بناها و آثار زیادی به حرم امام رضا (ع) افزوده شد. شاه طهماسب علاوه بر اهدای اولین ضریح، طلا کاری گلدسته کنار گنبد را نیز انجام داد. شاه عباس صفوی، صحن انقلاب را به بنای حرم افزود و طلا کاری گنبد را تجدید نمود.

شاه عباس به دلیل توجه ویژه ای که به حرم مطهر امام رضا (ع) داشت، دستور داد تا افرادی که به زیارت این مرقد مشرف می شوند، با پیشوند مشهدی شناخته شوند. در سال ١٠٨٤ ه.ق بر اثر زمین لرزه ای قوی، خشت های طلایی گنبد کنده شد. شاه سلیمان صفوی گنبد را پس از این خرابی ها بازسازی نمود. در دوره افشاریه، دیوار حرم رنگ آمیزی مجدد شد و گلدسته شمالی صحن انقلاب ساخته شد. نادر شاه افشار دستور ساخت مناره دوم حرم در ایوان عباسی را در سال ١١٤٤ قمری صادر نمود و در همان سال به دستور نادر شاه افشار، یک پارچه از جنس مرمر اعلا از هرات به مشهد آورده شد. شخصی به نام اسماعیل خان یک پوشش هشت ضلعی به همراه گنبد برای حرم حضرت رضا (ع) ساخت و آن را طلاکاری نمود.

در سال ١٢٣٣ به فرمان ناصرالدین شاه، ساختمان اصلی صحن آزادی ساخته و ایوان غربی آن طلاکاری شد. عبدالعظیم ولیان، استاندار وقت خراسان در زمان پهلوی طرح توسعه حرم مطهر را اجرا نمود. او دستور داد تا خشت های طلای گنبد را که به مرور زمان کدر شده بودند را جدا نموده و پس از آغشته شدن مجدد آن ها به آب طلا، در محل قبلی خود بر روی گنبد نصب نمایند. در این دوره فضاهای بلا استفاده اطراف حرم به صورت رواق های دارالفیض، دارالشکر، دارالعباده و غیره به بنای حرم افزوده شد. ساخت صحن موزه یا رواق کنونی امام خمینی (ره) نیز در این دوره صورت گرفت.

بخش های مختلف حرم مطهر

بعد از انقلاب اسلامی در سال ١٣٥٧، طرح توسعه حرم با جدیت بیشتری دنبال شد. صحن های جمهوری اسلامی، جامع رضوی، هدایت، کوثر و رواق امام خمینی در این دوره ساخته شدند. مجموع مساحت حرم مطهر رضوی تا سال ٩٢حدود ٧٠ هکتار بود و با تغییرات پیاپی در حرم مطهر رضوی، شکل کنونی این بنا ایجاد شده است. اما این مجموعه کامل، به بخش های کوچکی از جمله رواق ها، صحن ها، کتابخانه و غیره تقسیم شده است.اکنون به بررسی بخش هایی از این ملجأ نورانی می پردازیم.

بخش در برگیرنده پیکر مطهر حضرت رضا (ع) را روضه منوره می نامند. ضریح بخشی از این فضا به مساحت ١٧/١٥ متر مربع را به خود اختصاص داده است. بقعه حضرت علی بن موسی الرضا (ع) در بالای سر مدفن هارون و در زیر گنبد بخش مرکزی واقع شده است. بعد از تسخیر شهر طوس و سناباد در قیام سربداران، قبر هارون به صورت کامل محو شد و اولین سنگ این بقعه در سال ٥١٦ ه.ق بر سر مزار این حضرت قرار گرفت. کلماتی بر روی این سنگ حک شده بودند که مشابه خط کوفی بودند. دومین سنگ که هم اکنون نیز در بقعه موجود در سرداب قرار دارد، از جنس مرمر آهکی است. سومین سنگ به رنگ سبز و در ابعاد ٢/٢٠ در ١/١٠ در طبقه همکف نصب شده است. در طی سال های مختلف، پنج ضریح از جنس چوب، طلا و نقره در اطراف بقعه مطهر نصب شده است.

گنبد موجود در بخش مرکزی حرم، از دو قسمت تشکیل شده است؛ قسمت درونی که از داخل حرم قابل رویت است و به روایتی، پیشینه آن به قبل از شهادت امام رضا (ع) باز می گردد و قسمت بیرونی گنبد که طلایی رنگ بوده و ارتفاع آن در حدود ٣١ متر است. مناره ها یکی از مهم ترین بخش های حرم مطهر هستند که معماری آن ها بسیار مورد توجه بوده است. در گذشته مناره و یا گلدسته ها را برای اقامه اذان در مساجد بنا می کردند. با احتساب دو مناره از مسجد گوهرشاد، جمعاً دوازده مناره در حرم امام رضا (ع) وجود دارد. وجود صحن هایی با فضای باز و بزرگ در اطراف بقعه مبارک، به زیبایی و شکوه این بنا کمک زیادی نموده است. صحن های انقلاب و آزادی در گذشته صحن های جمهوری اسلامی و قدس پس از انقلاب و صحن های جامع رضوی، غدیر، کوثر و هدایت در طرح توسعه حرم بنا شده اند. بعد از خواندن این مقاله پیشنهاد می کنم به مقاله جاهای دیدنی مشهد نزدیک حرم هم سری بزنید.

در اطراف هر صحن، فضاهایی مسقف و محصور وجود دارند که به رواق معروف هستند و رواق امام خمینی بزرگترین آن ها است. دارالحکمه، دارالاجابه، دارالحجه، دارالسّلام و غیره از جمله رواق های موجود در حرم رضوی هستند. لازم به ذکر است رواق امام خمینی (ره) در گذشته یکی از صحن های حرم بوده که طی عملیات مسقف سازی، به رواق تبدیل شده است. اولین موزه نیز در صحن امام خمینی و در سال ١٣٢٤ ساخته شد. این موزه در چهار بخش موزه قرآن و نفایس، موزه مرکزی، موزه تخصصی فرش و موزه مردم شناسی اداره می شود.

چهار آرامگاه بسیار مهم در حرم مطهر رضوی وجود دارد که از جمله جاهای دیدنی مشهد محسوب می شوند و مورد توجه اغلب زائران قرار دارند. آرامگاه شیخ محمد عارف عباسی ملقب به پیر پالان دوز، هم اکنون در شمال شرقی حرم واقع شده است. مقبره شیخ طبرسی در قسمت شمالی حرم قرار دارد. پیکر شیخ حر عاملی، نویسنده کتاب وسائل الشیعه در شمال شرقی صحن انقلاب دفن شده است. همچنین آرامگاه شیخ بهایی در رواقی به این نام، در ضلع شمالی صحن امام خمینی واقع گردیده است. افراد صاحب نام دیگری نیز در حرم رضوی دفن شده اند که برخی از آن ها عبارتند از :

• عباس میرزا نایب السلطنه (ولیعهد فتحعلی شاه قاجار)
• امیر اسدالله علم (نخست وزیر دربار پهلوی)
• سید عبدالله شیرازی (مرجع تقلید)
• محمد تقی ادیب نیشابوری (شاعر)
• محمد تقی آملی (فقیه شیعه)
• شیخ جعفر مجتهدی (عارف شیعه)
• عباس واعظ طبسی (تولیت آستان قدس رضوی)

بازارهای ارزان مشهد

ادامه مطلب

راه های رسیدن به حرم مطهر رضوی

به طور کلی برای دستیابی به حرم مطهر امام رضا (ع) باید از مسیرهای زیر عبور کرد:

مسیر غربی حرم یکی از مسیرهای چهارگانه است که خیابان شیرازی میدان شهدا مشهد را به بست شیخ طوسی متصل می کند. بست شیخ طوسی از سمت راست به صحن جمهوری اسلامی، دارالولایه، دارالسیاده، دارالحفاظ و در نهایت به حرم مطهر منتهی می شود. صحن انقلاب اسلامی نیز در قسمت روبه‌روی بست شیخ طوسی واقع شده و از طریق آن می توان به دارالولایه، دارالشرف، دارالشکر، دارالفیض، توحید خانه، رواق الله وردی خان و در نهایت دارالضیافه دست پیدا کرد.

در مسیر شمالی حرم، خیابان طبرسی به بست شیخ طوسی منتهی می گردد. این مسیر ساده ترین راه برای تشرف به حرم و زیارت محسوب می شود زیرا با ورود به صحن انقلاب می توان به راحتی به حرم امام رضا (ع) رسید؛ با توجه به این موضوع می توان فهمید که هتل های خیابان طبرسی مشهد متقاضی بسیاری دارند.

در مسیر شرقی، خیابان نواب صفوی به بست شیخ حر عاملی می رسد. با عبور از بست شیخ حر عاملی و صحن انقلاب می توان به سادگی به حرم رسید. صحن آزادی یکی از قسمت هایی است که می توان از آن به دارالسعاده، گنبد حاتم خانی و در نتیجه حرم رسید. همچنین می شود از صحن آزادی به دارالسرور، دارالسلام، دارالحفاظ و در نهایت به حرم مطهر مشرف شد.

مسیر جنوبی به وسیله دو خیابان امام رضا و شهید اندرزگو به صحن جامع رضوی منتهی می شوند. می توان از صحن جامع رضوی به رواق امام خمینی (ره) که در قسمت روبه‌روی ورودی این صحن قرار دارد، مراجعه کرد. صحن جامع رضوی، از طریق صحن قدس، مسجد گوهرشاد، رواق دارالسیاده یا دارالحفاظ به حرم مطهر متصل می شود. همچنین بست شیخ بهائی، صحن جامع رضوی را به رواق دارالولایه و حرم مطهر وصل می کند.

علاوه بر مسافرانی که به قصد زیارت، به مشهد سفر نموده اند، مردم ساکن این شهر در ایام هفته برای زیارت مرقد مطهر امام رضا (ع) به حرم مشرف می شوند. اغلب ساکنان شهر یاد شده در ایام عزاداری و یا ولادت امام رضا (ع) به طبخ و پخش غذای نذری و سایر نذورات می پردازند. از آنجا که شهر مشهد در دشت وسیعی واقع شده است، می توان به این نکته اشاره نمود که آب و هوای آن در نیمه اول سال گرم خواهد بود. اما با همت شهرداری بزرگ مشهد، فضای زیادی برای ایجاد اماکن تفریحی و رفاهی تخصیص داده شده است و از مسافران در تمام طول سال، استقبال می کنند.

برای رسیدن به حرم مطهر رضوی می توان علاوه بر وسایل نقلیه شخصی، از وسایل نقلیه عمومی نظیر اتوبوس های BRT، مترو، تاکسی های درون شهری استفاده کرد. کرایه اتوبوس های BRT برای هر فرد به طور میانگین پانصد تومان است. هزینه استفاده از مترو نیز به ازای هر فرد ٦٥٠ تومان خواهد بود. تاکسی های مسافر بر نیز به تناسب مسیر، مبلغی بین ٢٠٠٠ تومان تا ١٠٠٠٠ تومان را به ازای هر نفر دریافت می کنند. بنابرابن بدیهی است که برای زیارت می توان از وسایل نقلیه عمومی استفاده کرد، زیرا علاوه بر هزینه پایین، دغدغه ترافیک و فضای پارک مناسب نیز وجود ندارد.

خیابان امام رضا در مشهد

خیابان امام رضا یکی از شلوغ ترین خیابان های شهر مشهد است که مغازه ها، فروشگاه ها و هتل های زیادی را در خود جای داده است. مغازه هایی با فضای کوچک که مملو از عطر گلاب و سرخی زعفران هستند. سجاده هایی پر از نور و اخلاص، طلای سرخ خراسان از جمله سوغاتی های معروف شهر مشهد هستند. بسته های کوچک نقل، نخود و کشمش از دیگر سوغاتی های قدیمی این شهر است که در گذشته طرفداران بیشتری داشته است. رستوران های زیادی نیز در خیابان امام رضا مشهد قرار دارند که هر روزه از زائران آن حضرت پذیرایی می کنند. قیمت مناسب این رستوران ها از جمله ویژگی های مثبت آن ها محسوب خواهد شد. به طور میانگین، هزینه یک وعده غذایی در این رستوران ها حدود 30 هزار تومان است.

اسکان در شهر مشهد

اغلب مسافران و زائران حرم رضوی، شب را در شهر مشهد می گذرانند و مهمانسراها، هتل ها و مسافرخانه ها مقصد تمام آن ها است. اکثر هتل های مشهد در خیابان امام رضا واقع شده اند و این خیابان هسته اصلی در هتل داری این شهر محسوب می شود. در این راستا ازجمله هتل های نزدیک حرم در مشهد می توان به هتل درویشی مشهد، هتل قصر طلایی، هتل الماس، هتل قصر (بین المللی)، هتل کیانا و غیره، از جمله هتل های بزرگ و معروف مشهد هستند. پذیرایی مناسب و امکانات بی نظیر هتل های یاد شده، سفر را برای تمامی زائران حضرت رضا (ع) لذت بخش تر خواهد کرد.

هتل درویشی