تخت جمشید نمادی از قدرت و جلال در ایران قدیم و یکی از جذاب‌ترین جاهای دیدنی شیراز است. می‌توان تخت جمشید و بناهای مانده از آن را به‌عنوان برجسته‌ترین اثر تاریخ تمدن در جهان دانست. از همین‌رو، دانشمندان و مورخان و باستان‌شناسان بسیاری از گرداگرد جهان برای تحقیق و بازدید از تخت جمشید به ایران سفر کرده و در هتل های شیراز اقامت کرده‌اند.
تخت جمشید هنر پادشاهان هخامنشی از 2500 سال پیش در ایران برای ما به یادگار مانده است. بخش بزرگ و قابل توجهی از امپراطوری شرق جهان را، بزرگی و شکوه امپراطوری تخت جمشید شامل می‌شد. عظمت مقر امپراطوری این پادشاهان، در تخت جمشید دیده می‌شود. پرسپولیس نام دیگر تخت جمشید است.
تخت جمشید و تاریخ دقیق و ظاهر آن قبل از ویرانی، سنگ نوشته‌ها و کتیبه هایش قسمتی از مطالبی است که شما را با اولین شهر متمدن جهان، مقر فرماندهی هخامنشیان، تخت جمشید آشنا می‌کند تا بیش از پیش به ملیت خود ببالید. تخت جمشید فقط قدمت تاریخی ندارد بلکه باستان‌شناسان از مطالعه دقیق کتیبه‌ها و آثار به‌جا مانده از این منطقه، به پیشرفت تمدن ایران و قوانین اجتماعی دوران هخامنشیان در گذشته پی برده‌اند.
آشنایی با تخت جمشید شیراز
با ورق زدن چندین برگ از کتاب تاریخ ایران، به این موضوع می‌رسیم که کوروش کبیر، پایتخت حکومت خود را، نخست شهر پاسارگاد انتخاب کرد. با رسیدن حکومت به دست داریوش، تصمیم بر این گرفت که پایتخت حکومتی خود را بزرگ و شهری مدرن در سرزمین پارسه بنا کند.
داریوش بهترین سنگ‌تراشان و معماران را به کار گرفت؛ تا مقری زیبا و شکیل برای آیندگان به جا بگذارد که با نام تخت جمشید برای ما به یادگار ماند. تخت جمشید از چندین و چند بنا ساخته شده و مجموعه‌ای عظیم را تشکیل داده است. اکثر افراد، تنها تالار اصلی تخت جمشید یا پرسپولیس را می‌شناسند و از بخش‌های متعدد آن آگاهی زیادی ندارند. در صورتی که محوطه‌ی باستانی تخت جمشید، بخش‌های متعددی را دارا است. در این مقاله به آشنایی نسبتاً کاملی از تخت جمشید یا پرسپولیس خواهیم پرداخت.
فاصله تخت جمشید با شیراز
از نظر عموم افراد اینگونه است، که تخت جمشید در شیراز واقع شده در صورتی که اینطور نیست. پرسپولیس یا همان تخت جمشید در نزدیکی مرودشت، مکانی خوش آب و هوا قرار دارد. در واقع می‌شود گفت تخت جمشید از مکان‌های دیدنی مرودشت، به حساب می‌آید اما چون فاصله تخت جمشید با شیراز کم است جزء جاذبه‌های تاریخی و دیدنی شیراز به شمار می‌رود. اگر از شیراز به قصد بازدید از تخت جمشید حرکت کنید حدود یک ساعت با ماشین طول می‌کشد تا به این بنای باشکوه برسید.
مسیر تخت جمشید از شیراز
از شیراز برای رسیدن به تخت جمشید باید از کمربندی (شیراز به آباده) حرکت کنید. در نزدیکی شهر مرودشت به یک دو راهی می‌رسید که باید وارد بلوار خلیج فارس شوید. در این مسیر رستوران و مهمان‌پذیر برای استراحت مسافران و گردشگران وجود دارد. با ادامه دادن این مسیر و گذشتن از مرودشت، وارد بلوار تخت جمشید خواهید شد از اینجا تا قلمرو هخامنشیان، دیگر راهی نمانده است. امکانات مجموعه تخت جمشید شامل هتل، رستوران، پارکینگ، سرویس بهداشتی، بوستان، مسجد و… می‌شود.
تخت جمشید چند کیلومتری شیراز است؟
سفر به استان فارس ما را ترغیب به بازدید از تخت جمشید می‌کند که در شهر مرودشت قرار دارد. تخت جمشید در فاصله ی ۱۰ کیلومتری مرودشت واقع شده که در دامنه‌ی کوه رحمت که در گذشته با نام «میترا» و «مهر» نیز شناخته می‌شد.
این شهرستان حدود ۵۷ کیلومتر با شیراز فاصله دارد. تخت جمشید ۸ تا ۱۸متر بلندتر از جلگه مرودشت بر روی سکویی ساخته شده است. این مجموعه از چندین قسمت اصلی تشکیل شده از جمله کاخ‌های تشریفاتی، کاخ‌های کوچک اختصاصی، خزانه شاهی و همچنین دژ و باروهای حفاظتی را می‌توان نام برد. بهترین مسیری که با وسیله نقلیه شخصی می‌توان معرفی کرد جاده شیراز به شهرستان مرودشت است. فاصله تخت جمشید با شیراز حدود ۵۷ کیلومتر است که در محور شیراز به اصفهان قرار دارد.
برای استفاده از وسایل نقلیه عمومی همچون مینی بوس، تاکسی و اتوبوس‌های بین شهری، باید خود را به ترمینال شهید کاراندیش شیراز برسانید. پس از سوار شدن با وسیله نقلیه موردنظر در ایستگاه پارک سوار مرودشت پیاده شوید. آنجا وسایل نقلیه عمومی مختلفی برای دسترسی به تخت جمشید آماده خدمت‌رسانی هستند.
ساعت بازدید تخت جمشید شیراز
• ساعت بازدید از مجموعه تخت جمشید در فصل بهار و تابستان: از ساعت ۸ صبح الی ۱۹
• ساعت بازدید از مجموعه تخت جمشید در فصل پا‍‍ییز و زمستان: از ساعت ۸ صبح تا ۱۷
• هزینه بلیط بازدید از محوطه تخت جمشید برای گردشگر داخلی: ۵۰۰۰ تومان
• هزینه بلیط بازدید از محوطه تخت جمشید برای گردشگر خارجی: ۱۰۰ هزار تومان
• هزینه بلیط بازدید از موزه تخت جمشید برای گردشگر داخلی: ۵۰۰۰ تومان
• هزینه بلیط بازدید از موزه تخت جمشید برای گردشگر خارجی: ۱۰۰ هزار تومان
جاذبه‌های گردشگری تخت جمشید شیراز
زمان دقیق احداث این بنای تاریخی به سال ۵۱۸ پیش از میلاد، تقریبا دو هزار و پانصد سال پیش برمی‌گردد. هنگامی که کوروش کبیر به فرمانروایی رسید، همان ابتدا پایتخت خود را شهر پاسارگاد قرار داد. اینگونه بود که پاسارگاد اولین پایتخت هخامنشیان شد. کمبوجیه، پسر کوروش بعد از پدرش همچنان به حکومت خود در پاسارگاد ادامه داد. پس از کمبوجیه، داریوش کبیر به حکومت رسید. داریوش کبیر پادشاه سوم هخامنشیان فرمانی صادر کرد تا کاخی باعظمت در نزدیکی کوه‌های مرودشت بنا کنند. ساخت عمارت‌ها و مجسمه‌ها در تخت جمشید، چون کاری سخت و زمان بر بود؛ ادامه ساخت به پادشاه بعدی موکول شد.
محوطه‌ی تخت جمشید
در مجموعه تخت جمشید کاخ‌هایی وجود دارد که هر کدام مربوط به دوره‌ی یکی از پادشاهان هخامنشی، بنا شده است. علاوه بر آن هر کدام از کاخ‌ها که در آنجا قرار دارد یکی از عجایب علم معماری به‌حساب می‌آید.
با کمی تحقیق و پرس‌و‌جو از مهندسین علم معماری، درباره‌ی ساخت تخت جمشید خواهید فهمید که حتی امروزه، ساخت کاخ‌هایی با این عظمت حتی با ادوات امروزی، کاری بس دشوار است. سوالی که ممکن است در ذهن شما به وجود آید این است که، چرا داریوش فرمان بنایی اینچنین عظیم و بزرگ را داده است؟
کتیبه‌های تخت جمشید
با تحقیق درباره کتیبه‌های تاریخی تخت جمشید به این نتیجه می‌رسید که اصلی‌ترین دلیل برای ساخت این مجموعه‌ی بزرگ و با عظمت، به‌رخ کشیدن قدرت ایران بوده است. تخت جمشید را می‌توان مشابه اهرام ثلاثه مصر دانست. نکته قابل توجه برای ساخت تخت جمشید، شرایط مکانی مرودشت است. پرسپولیس (تخت جمشید) در منطقه‌ای نیمه‌کوهستانی بنا شده است.
با مشاهده اسناد، می‌توان متوجه شد که کارگران تا چند سال مشغول کندن کوه‌ها و هموار کردن زمین بوده‌اند. در واقع انتخاب منطقه تخت جمشید برای ساخت، بسیار هوشمندانه و زیرکانه بوده است. دلایل انتخاب این محل، در وهله‌ی اول قرار گرفتن در مسیر راه شاهی، دوم سرسبزی جلگه‌های اطراف، که کمک بزرگی به آبادانی تخت جمشید کرده و سومین دلیل کوهستانی بودن مرودشت، که مانع حمله‌ی دشمنان می‌شد.
سنگ تراشی‌ها و نقوش برجسته
غیر از هنر معماری تخت جمشید، نکته قابل اهمیت دیگر این مجموعه، سنگ‌تراشی‌ها و نقوش برجسته‌ی آن است که بر دیواره‌های آن باقی مانده است. هنوز هم باستان‌شناسان درپی تلاش‌اند که اشکال مختلف موجود در سنگ‌تراشی‌ها را تجزیه و تحلیل کنند تا به درک واقعی و درستی از معنای آن برسند. آثار باقی مانده در تخت جمشید را می‌توان به‌صورت کلی به دو بخش، سنگ‌تراشی‌ها و کتیبه های سنگی تقسیم کرد.
جالب است بدانیم، رمزگشایی اشکال از رمزگشایی کتیبه‌ها، گاهاً دشوارتر است. بسیاری از آثار باقی مانده در تخت جمشید از داریوش اول، خشایارشاه و اردشیر اول، برای ما به یادگار مانده است. آثاری که قدمت آنها به سالهای ۵۵۲ تا ۴۸۶ پیش از میلاد برمی‌گردد متعلق به حکومت داریوش نسبت داده شده و آثاری که در سالهای ۴۶۸تا ۴۶۵ تخمین زده شده به دوران خشایار شاه باز می‌گردد.
اسرار تخت جمشید شیراز
نحوه ساخت تخت جمشید به یکی از اسرار آن، تبدیل شده است. محققان درپی فهمیدن این هستند که در ۲۵۰۰ سال پیش، از چه نوع ادوات و ابزار آلاتی برای جابه‌جایی سنگها و تراشیدن آنها استفاده می‌کردند. البته هنوز هم، اطلاعات کاملی را بدست نیاورده‌اند؛ ولی با بررسی و تحقیق بسیار بر روی سرستونها،کتیبه‌ها و تندیس‌های یافت شده در محیط تخت جمشید، محققان را به این نتیجه رسانده است که کارگران از ابزار آلات ساده مهندسی استفاده کرده‌اند و تجهیزات خاصی نداشته‌اند. نکته جالب توجه در طراحی تخت جمشید این است که، از سنگهای تزیینی و رنگی مختلف استفاده کردند تا ظاهری بسیار خاص و زیبا داشته باشد. علی رغم استفاده از سنگهای تزیینی و رنگی از نوعی رنگ برای زیباتر و مقاوم کردن آن استفاده شده تا در طول زمان، مقاوم‌تر بماند. با تحقیقاتی که انجام شده متوجه این موضوع شده‌اند که همین رنگ، باعث پوشش سنگها شده و از فرسایش کتیبه‌ها و تندیس‌ها، جلوگیری کرده است.
برای زیبایی تندیس‌ها، از طلا و سنگهای زینتی استفاده شده است که سارقان آثار باستانی، آنها را به غارت برده‌اند. در اسناد تاریخی اطلاعاتی درمورد، مدت زمانی که صرف ساخت این سنگ تراشی‌ها شده در دست نیست! اما می‌توان با کمی دقت، در ظرافت ساخت این آثار و با درنظر گرفتن ابزار آلات مورد استفاده که مهندسان آن زمان به کار برده‌اند؛ می‌توان فهمید که ماه‌ها و شاید سال‌ها زمان، صرف این حکاکی‌ها شده است.
دیوارهای تخت جمشید
تمام کاخ‌های پرسپولیس بر روی دیوارهای خود، نقوشی برجسته و زیبا را، در دل خود جای داده است. نقوش برجسته بر روی سردرها، چهارچوب‌ها، پنجره‌ها، پلکان ورودی و دیواره‌های آن، در تمام کاخ‌های اصلی در مرکز تخت جمشید و کاخ‌های فرعی که در چهار طرف تخت جمشید بنا شده بودند، وجود دارد. در اکثر این نقوش، پادشاهان هخامنشی را می‌بینید که در حالت نشسته یا ایستاده هستند که نشان از تمجید آنها دارد.
نقوش آپادانا
نقوش برجسته برروی ضلع شرقی و پلکان ورودی کاخ آپادانا، در طول زمان آسیب کمتری دیده و نقوش و برجستگی‌های آن به طور واضح قابل رؤیت است. در این طراحی‌ها می‌توان شاه را به همراه نگهبان، اسب و ارابه‌ها، درباریان و بزرگان دربار دید. صف طولانی سربازان را روی پلکان این کاخ، شاهد هستیم که آمادگی خود را برای حفاظت از پادشاه اعلام می‌کنند.
نقوش باقی مانده بر روی دیواره‌های کاخ آپادانا، به بیش از ۸۰۰ نقش میرسد. اما نقوش برجسته دیوار شمالی، متاسفانه آسیب زیادی دیده است. در بیرون پلکان جنوبی کاخ آپادانا، شاهد نقوش کمان‌داران پارسی هستید که ظاهری منسجم و مقتدر دارند. کاخ‌های داریوش، خشایار شاه و اردشیر هم بر پلکان خود نقوش برجسته از سربازان هخامنشی را دارا هستند.
این نقوش در همه‌ی قسمت‌های تخت جمشید دیده می‌شود. تعداد نقش‌های آن تقریبا به ۳۰۰۰ میرسد. بیشتر این نقوش معانی مشترکی را به ما می‌رسانند که دال بر اقتدار و عظمت پادشاهی هخامنشیان است. اولین تحقیقات بر روی این نقوش در سال ۱۹۳۰، توسط پروفسور هرتسفلد انجام شد که هنوز هم اسراری از این نقوش مانند یک راز، باقی مانده است.
شرح متون کتیبه‌های پرسپولیس
بر روی کتیبه‌های به‌جا مانده و تصاویر تخت جمشید شیراز، متونی به سه زبان ایلامی، پارسی باستانی و همچنین بابلی به چشم می‌خورد که باستان‌شناسان به ترجمه کامل آنها پرداخته‌اند.
از دیگر جاذبه‌های تخت جمشید، ستونها و سرستون‌های این بنای تاریخی است. از این مجموعه‌ی عظیم، بسیاری از ستونها در طول زمان به صورت کامل تخریب شده! بقایای اندکی از آنها باقی مانده است. اما ستون‌های دیگری هست که آسیب کمتری به آنها رسیده و اقتدار خود را کماکان به رخ می‌کشند. ستون‌های تخت جمشید بسیار عظیم‌الجثه هستند که نحوه ساخت و حمل و نقل آنها، هنوز به صورت یک سوال بزرگ برای همگان باقی مانده است.
اکنون از ۷۲ ستون کاخ آپادانا، فقط ۱۴ عدد آن سالم مانده که هر کدام از این ستونها ۲۰ متر ارتفاع و ۸۵ تن وزن داشته‌اند! ستون‌های عظیم و باشکوه تخت جمشید، سرستون‌هایی داشته که دارای اشکال مختلف و معانی متفاوتی بوده است. برای نمونه در ایوان شرقی بر سرستونها، تندیس شیرهای دو سر وجود داشته در حالی که در ایوان غربی سرستونها به شکل تندیس گاو بوده است.
جالب توجه است که سرستونها نیز بسیار مورد توجه بوده و همانند حکاکی‌ها، رنگ آمیزی شده است. هنوز آثار رنگ‌ها را می‌توان روی سرستونها مشاهده کرد. متاسفانه سنگهای زینتی که برای تزئین ستونها و سرستونها استفاده شده، توسط سارقین آثار باستانی به یغما رفته است.
قسمت‌های مختلف تخت جمشید شیراز
همان‌طور که گفته شد پرسپولیس شهرکی بزرگ بوده که از بخش‌ها و قسمت‌های مختلفی ساخته شده است. در هر دوره از پادشاهی هخامنشیان، کاخی جدید به این مجموعه باستانی اضافه می‌شد.پلکان ورودی
از محل‌های اصلی ورود به تخت جمشید، پلکان ورودی آنجا است که دارای دو ردیف موازی و قرینه بوده و پله‌های آن از سنگ ساخته شده است. مابین پله‌ها از سنگ‌فرش پوشیده شده و پله‌ها تا ارتفاع ۱۲ متری تخت جمشید بالا می‌آید. بعد از آن به بخش عظیمی از کاخ‌های تخت جمشید می‌رسید.
از نکته‌های قابل توجه این پلکان ورودی، ارتفاع کم آن است که باعث شده، بالا رفتن از پله ها کار آسانی باشد. متون تاریخی بر این باور است که دلیل کوتاه ساخته شدن پلکان، به این خاطر بوده که بانوان به‌راحتی رفت و آمد کنند. این مساله می‌تواند اهمیت جایگاه زن در فرهنگ ایرانی را نشان دهد. بعضی دیگر به این باور دارند که دلیل ساخت پله‌ها بدین گونه به منظور راحتی تردد سواره‌ها و حیوانات بوده است.
همانند دیگر قسمت‌های تخت جمشید، برای ساخت پلکان هم از سنگ‌هایی بزرگ استفاده شده که آنها را بدون ملات برروی یکدیگر قرار داده‌اند. از هر سنگ عظیم حدود چهار تا پنج پله ساخته و تراشیده شده است. امروزه قسمت زیادی از این پلکان در طول زمان ساییده شده و از بین رفته است. این پلکان به دروازه ملل منتهی می‌شود.
دروازه ملل
پس از بالا رفتن از پلکان ورودی، به دروازه ملل خواهید رسید. از معروفترین قسمت‌های این مجموعه «دروازه ملل» است که در تصاویر تخت جمشید شیراز، آن را حتما مشاهده کرده‌اید. کاخ کوچکی به نام کاخ ملل در فاصله‌ای ۲۲ متری از انتهای مسیر پلکان قرار دارد. بر اساس اسناد تاریخی، برای ساخت این کاخ در زمان داریوش برنامه ریزی شده است و خشایار شاه موفق به ساخت این کاخ می‌شود.
دلیل نامگذاری دوازه ملل از این قرار است که اکثر نمایندگان ملل مختلف، از این مسیر عبور کرده و خود را به کاخ‌های دیگر می‌رساندند. دوازه ملل، در واقع کاخی بسیار باشکوه با دیوارهایی بلند و چهار ستون عظیم است که سه در ورودی دارد.
مساحت اصلی تالار کاخ، بالغ بر ۶۰۰ متر مربع است. ارتفاع ستون‌های این کاخ حدود ۱۶ متر است و از بام تا سطح زمین حدود ۲۰ متر ارتفاع دارد. می‌توان گفت خشایار شاه با ساخت این بنای عظیم، می‌خواسته قدرت و عظمت ایرانیان را به رخ تمام ملل و جهانیان بکشد. از سالم‌ترین قسمت های تخت جمشید همین ستون‌های دروازه ملل است که جزئیات آنها هم قابل مشاهده است.
تندیس گاو و ابوالهول
در دو طرف درگاه غربی دروازه ملل، مجسمه دو گاو نر بزرگ قرار دارد. بادقت به نگاه این دو گاو، متوجه خواهیم شد که به سمت غرب اشاره دارند. از تندیس گاو نر در تاریخ باستان‌شناسی ایران بسیار استفاده شده که نام دیگر آن «ابولهول» است. مجسمه ابولهول در نقاط مختلف جهان اشکال متفاوتی دارد. نمای کلی مجسمه ابوالهول اینگونه می‌شود که نیمی از آن انسان و نیمه‌ی دیگر آن جانداری دیگر یا حتی دیو دانست.
نمونه‌هایی از این مجسمه‌های ابوالهول در مصر باستان هم دیده شده است. می‌توان این دو گاو نر را نمادی برای حفاظت و نگهبانی از دروازه ملل دانست. که عظمت و قدرت به این درگاه می‌بخشد. درگاه شرقی نیز مانند درگاه غربی دارای تندیس‌های گاو که سر انسان، بدن گاو و بال عقاب دارند و نگاهشان به سمت کوهستان‌های شرقی و محوطه شمالی کاخ صد ستون است.
خزانه تخت جمشید
در تمام حکومت‌های جهان، کاخ‌های سلطنتی دارای قسمتی به نام خزانه بودند. در خزانه اسناد و مدارک دولتی، جواهرات سلطنتی، و دارایی‌های کشور در آن نگهداری می‌شد که به خوبی از آنها مراقبت می‌کردند. خزانه تخت جمشید در جنوب کاخ صدستون و شرق موزه واقع شده است. باقی مانده‌های خزانه نشان می‌دهد که ساختمانی بزرگ با دیوارهایی بسیار بلند و در دسته‌ی اولین سازه‌های ساخته شده در تخت جمشید بوده که قدمت تاریخی آن مربوط به دوران داریوش اول است.
در اوایل به عنوان ساختمان اداری مورد استفاده قرار میگرفته که پس از مدتی با ساخت خیابانی عریض از قسمت شهری جدا شده و به عنوان خزانه، تغییر کاربری پیدا کرده است. در قسمت غرب خزانه، اتاق‌های کوچکی قرار دارد که محل استراحت سربازان و محافظان خزانه بوده؛ در سمت شرقی خزانه، حیاطی بزرگ وجود دارد که به چندتالار و ایوان‌های ستون‌دار مشرف می‌شود.
خزانه دارای سه تالار بوده که دو تالار بزرگ آن توسط یک راهرو به یکدیگر راه داشتند. در سالهای ۱۳۳۱ تا ۱۳۳۳ در زمان خاک‌برداری، دو سرستون به شکل عقابی بسیار زیبا و باابهت کشف شد. احتمالا این دو سرستون برای قرارگیری روی سردرب یکی از کاخ‌ها ساخته شده، که به دلیل نامشخصی آنها را جابجا کرده‌اند.
کاخ صد ستون
دومین کاخ بزرک در مجموعه تاریخی تخت جمشید «کاخ صد ستون» است که با نام تالار تخت هم شناخته می‌شود. در این کاخ ۱۰۰ ستون بسیار بزرگ در تالار مرکزی داشته که به همین دلیل نام کاخ صد ستون را برای آن انتخاب کرده‌اند. در این کاخ ۱۰ ردیف ستون ۱۰تایی بنا شده است که ارتفاع هر یک از آنها ۱۴ متر بوده است. امروزه فقط ۲ ستون از آن همه عظمت به جا مانده و مابقی ستونها تخریب شده است. دو ستون باقی مانده در سال ۱۹۳۰ به موزه شهر شیکاگو آمریکا انتقال یافته است. در سالهای ۴۷۰ تا ۴۵۰ پیش از میلاد، کاخ صد ستون را بنا کرده‌اند و در اضلاع مختلف آن نقش‌های برجسته‌ای از اردشیر اول مشاهده می‌شود.
طراحی کاخ صد ستون
طراحی کاخ صد ستون برای باستان‌شناسان به صورت یک معما مانده است. جالب است که بین نقوش برجسته کاخ با ستونها و پلکان، ارتباط عددی برقرار است. به نظر می‌آید که طراح این کاخ تلاش داشته تا با این رابطه عددی، معنی خاصی را منتقل کند. اما هنوز پرده از راز این رابطه برداشته نشده است.
وسعت این کاخ به مساحت ۴۶۰۰ متر مربع است. مساحت کاخ صد ستون نسبت به کاخ آپادانا بیشتر بوده اما ارتفاع آن به نسبت آپادانا ۲ متر کوتاه‌تر است. آثار سوختگی در زمان حمله اسکندر در این تالار کاملا مشهود است و متاسفانه از گزند اسکندر در امان نمانده است.
کاخ خشایار شاه
به دستور خشایار شاه کاخی بنا شد که به نام کاخ خشایار شاه یا کاخ هدیش نامگذاری شد. این کاخ در قسمت جنوبی مجموعه تخت جمشید قرار دارد. طبق تحقیقات باستان‌شناسان اینگونه تخمین زده‌اند که قدمت این کاخ به دوران خشایار شاه میرسد اما نقوش حکاکی شده روی دیوارهای کاخ، حاکی از آن است که زمان شروع ساخت، مربوط به دوران داریوش اول است.
این کاخ همانند دیگر کاخ‌های تخت جمشید است. دارای سقفی بلند با ارتفاعی حدود ۱۸ متر و مساحت ۵۰۰ متر مربع است. کاخ خشایارشاه از طرف پلکان غربی و شمال شرقی به کاخ داریوش و کاخ ه راه پیدا می‌کند. اکنون پلکان غربی هنوز پابرجاست اما پلکان شرقی دیگر وجود ندارد.
کاخ هدیش نسبت به سایر کاخ‌های تخت جمشید حجاری متفاوتی داشته اما پس از آتش‌سوزی اسکندر بسیاری از این حجاری‌ها نابود شده است. خشایارشاه کاخ خود را به‌عنوان سکونتگاه خود قرار داده بود و به افراد غریبه اجازه ورود نمی‌داد. منظره چشم نواز دشت مرو دشت از این کاخ مشاهده می‌شد. این نکته دلیل انتخاب مناسب، برای ساخت این کاخ بود.
کاخ ه
کاخ اردشیریکم به نام کاخ ه یا همان اچ است. مقر این کاخ در بخش جنوبی تخت‌گاه و در بخش غربی کاخ هدیش بنا شده است. با تحقیق از نقوش زیبای کاخ که بر روی دیواره‌های نیمه‌ویران شده‌ی کاخ ه وجود دارد به این نتیجه رسیده‌اند که این کاخ در دوران خشایار شاه شروع به ساخت شده و در دوران اردشیر یکم به پایان رسیده است.
در دو طرف این کاخ، پلکانی سنگی و منقوش وجود دارد. در لبه غربی و لبه‌ی جنوبی کاخ، کنگره‌هایی همانند شاخ گاو نر وجود داشته است. این کنگره‌ها از نمای دور، شبیه به اچ انگلیسی است. نخستین کسانی که این کنگره ها را از خاک بیرون کشیدند تیلیا و همسرش، مرمت‌گر تخت جمشید بودند. و هنوز محققان معنایی از این علائم نتوانستند پیدا کنند.
کاخ مرکزی
نام دیگر کاخ مرکزی «کاخ سه‌دری» است. این کاخ در مرکز تخت جمشید بنا شده و به دلیل وجود سه درگاه برای ارتباط با کاخ‌های اطراف به کاخ سه‌دری شناخته شده است. جلسات مهم و ملاقات‌های رسمی و غیررسمی در کاخ مرکزی برگزار می‌شده است. حجاری‌هایی که بر روی پلکان این کاخ دیده می‌شود تصاویری از بزرگان دربار است.
به دلیل جلسات مهم سیاسی که در این تالار برگزار می‌شد این کاخ را به عنوان کاخ شورا یا دورازه شاهان نیز می‌شناسند. قدمت این کاخ بر اساس بررسی‌های انجام شده از حجاری‌های دیوارهای کاخ مرکزی، به این نتیجه رسیدند که قدمت و عمر این کاخ به اواخر دوران سلطنت خشایار شاه برمی‌گردد. البته بعضی دیگر بر این باورند که این کاخ در دوران پادشاهی اردشیر اول ساخته شده است.
آپادانا
از معروفترین بخش‌های تخت جمشید کاخ آپادانا است که جزء زیباترین و بینظیرترین بخش‌های تخت جمشید به حساب می‌آید. شروع ساخت آپادانا از زمان داریوش اول شروع شده و در زمان جانشین وی خشایار شاه به اتمام رسید. ساخت این کاخ حدودا۳۰ سال زمان برده است. شباهت این کاخ به کاخ داریوش که در شوش واقع شده بسیار زیاد است. شکل تالار اصلی کاخ آپادانا، چهارگوش بوده و دارای ۳۶ ستون و ۳ ایوان است. در هر ایوان، ۱۲ ستون برای ایجاد تعادل در آن ساخته شده که به این ترتیب، کاخ آپادانا به‌طور کلی ۷۲ ستون دارد. از تعداد کلی ستونها فقط ۱۴ ستون باقی مانده و مابقی نابود شده است.
ظرافت عجیب آپادانا
افسوس می‌خوریم، کاخی همچون آپادانا با این ظرافت و زیبایی مثال زدنی، چرا نابود شده است! برای ساخت آپادانا هنرمندان و مهندسان بسیاری دخیل بوده‌اند. گنجایش این تالار به ده هزار نفر میرسد. که این نشان دهنده، عظمت و شوکت آن است. روی سرستون‌های این کاخ هم مجسمه‌های گاو دوسر دیده می‌شود. آبراهه‌هایی روی دیوارهای خشتی کاخ تعبیه شده که از جمع شدن آب باران در زمان بارندگی جلوگیری می‌کند.
ورودی‌های قسمت شمالی کاخ با روکشی از طلا تزیین شده و قسمتی از آن با نقش سه گاو بالدار، قلم‌زنی شده است. به دستور داریوش در چهار گوشه تالار اصلی کاخ، صندوق‌هایی دفن شده که حامل دو لوح زرین و سیمین بوده است. نوشته‌هایی بر روی این الواح با خطوط فارسی باستانی و بابلی و ایلامی وجود دارد. یک جفت از این الواح در موزه ملی تهران نگهداری می‌شود.
ایوان آپادانا
ایوان شرقی آپادانا از زیباترین‌های تخت جمشید است. در اینجا ۶ ستون از ۱۲ ستون باقی مانده است که سرستون‌های شیر دوسر را دارند. برروی دیوارهای شرقی آپادانا، نقش‌های حجاری شده را براحتی می‌توان دید. ما بین نقش‌های حجاری شده، می‌توان مردمانی را دید که با پوشش‌های متفاوتی برای پادشاه هدایا آورده‌اند. این تصاویر تخت جمشید شیراز نشان دهنده‌ی ملت‌های تحت فرمان هخامنشیان است.
در این کاخ نمادهایی مانند ابوالهول، شیر بالدار، نخل، عقاب و تنه شیر حجاری شده که نمایانگر محافظان معبد، برکت و قدرت بودند. بسیاری از محققین براین نظر بودند که کاخ آپادانا به دست داریوش ساخته شده است، اما بررسی‌های دقیق‌تر نشان می‌دهد که بخش بزرگی از این کاخ، در زمان خشایار شاه بنا شده است.
کاخ اختصاصی داریوش
اولین بنایی که در این مجموعه ساخته شده کاخ اختصاصی داریوش یا همان کاخ تچر است. این کاخ در قسمت جنوب غربی تخت جمشید بنا شده؛ محققان این کاخ را به کاخ زمستانی یا همان تچر می‌شناسند به این دلیل که این کاخ، آفتابگیر مناسبی داشته است. برخی دیگر از باستان‌شناسان این کاخ را به دلیل استفاده از سنگهای صیقلی، به «تالار آیینه» یا «آیینه خانه» می‌شناسند.تالار اصلی
تالار اصلی کاخ، مستطیل شکل بوده و دارای ۱۲ ستون بزرگ است. جنس این ستونها از چوب بوده و همین یک تفاوت بزرگ، این کاخ با دیگر کاخ‌های تخت جمشید به‌حساب می‌آید و به دلیل چوبی بودن ستونها، دیگر اثری از آنها باقی نمانده است. با مشاهده حجاری‌های روی دیواره‌های کاخ اصلی داریوش، متوجه می‌شوید که همانند دیگر قسمت‌های تخت جمشید، نمادهایی از فرکیانی، شاه، شاهزاده، و همچنین تندیس ابوالهول روی آنها حک شده است.
کتیبه‌ای در این کاخ وجود دارد که به زبان ایلامی و بابلی به مدح و ستایش اهورا مزدا پرداخته است. در کنار این حجاری‌ها سه تصویر وجود دارد که تصویر خادمان، خواجگان و پارسیان است که در حال آوردن بره‌هایی کامل، برای پیشکشی به دربار هستند.
آرامگاه شاهی
بقایایی از یک سازه، در نزدیکی عمارت عظیم صد ستون مشاهده می‌شود که آرامگاه شاهی نامیده شده است. این سازه، ایوانی بزرگ داشته که متاسفانه در طول تاریخ از بین رفته است. ساختار این بنا، بدین گونه بوده که برروی سکویی بزرگ ساخته شده است. سنگهای این سازه را بدون هیچ ملاتی روی هم قرار داده‌اند. در قسمت شرقی آرامگاه شاهی، حجاری‌هایی چلیپایی شکل دیده می‌شود که باستان‌شناسان معتقدند طرح آن از نقش رستم، کپی شده است.
در آیین زرتشت، پیکر بدون روح انسان فاقد ارزش است و به همین دلیل نجس می‌دانستند. آنها معتقد بودند که بدن انسان پس از مرگ، نباید عناصر سه گانه مقدس (آب، خاک، آتش) را به خود آلوده کند. بدین گونه در دل کوه دخمه‌هایی می‌ساختند و اجساد خود را در آنجا می‌گذاشتند تا خوراک لاشخورها شوند.
برای قدمت ساخت این آرامگاه شاهی، اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد. برخی براین نظر هستند که این آرامگاه متعلق به داریوش سوم هخامنشی است و تعدادی دیگر بر این باورند که پیکر اردشیر سوم در اینجا مدفون شده است.
موزه تخت جمشید شیراز
کاخ ملکه که همان سکونتگاه خشایار شاه بوده تبدیل به موزه‌ای زیبا شده است. موزه تخت جمشید از قدیمی‌ترین بناهای ایران است که از آثار کشف شده در مجموعه ی پرسپولیس نگهداری می‌شود. کتیبه‌ها، گل نبشته‌ها و دیگر آثار باستانی که در خاک‌برداری و تحقیقاتی که در تخت جمشید انجام می‌شد کشف شده است. لوح‌هایی که با خط میخی نوشته شده، مهره‌های دوران هخامنشی، پرده‌های سوخته، کتیبه خشایار شاه از ارزشمندترین آثاری هستند که در این موزه قدیمی و زیبا محافظت می‌شود. البته موزه تخت جمشید یکی از بهترین موزه های شیراز است که ما در مقاله‌ای جداگانه به آن پرداخته‌ایم.
آثار موزه
آثار نگهداری شده در این موزه، چیزهایی هست که در مجموعه تخت جمشید کشف و پیدا شده است. آثاری همچون پای مجسمه مرمر، پرده سوخته تخت جمشید که متعلق به حمله اسکندر مقدونی است. همچنین ابزارآلاتی که در ساخت پرسپولیس بکار رفته برای بازدیدکنندگان بسیار جذاب بوده و با مشاهده این ابزارآلات خواهید فهمید که تخت جمشید را چه هنرمندان، مهندسان، و کارگران زحمت کشی ساخته و بنا کرده‌اند که با ساده ترین وسایل بنایی، چنین مجموعه‌ای عظیم و باشکوهی را برای ما به یادگار گذاشته‌اند.
از محوطه تخت جمشید حدود ۵۰۰۰ اثر کشف شده، که فقط ۱۷۰ اثر آن را به نمایش می‌گذارند و پس از مدتی آنها را با آثار دیگر جایگزین می‌کنند. متاسفانه محدودیت فضا، اجازه به نمایش گذاشتن کل آثار و تصاویر تخت جمشید شیراز را نمی‌دهد.
مرمت و بازسازی تخت جمشید شیراز
تاکنون دو هزار و پانصد سال، از ساخت تخت جمشید گذشته است. در طول این تاریخ آسیب‌ها و خسارات زیادی به آن وارد شده و بقایای کمی از آن شکوه و عظمت برای ما به یادگار مانده است. بدلیل اهمیت این مجموعه‌ی تاریخی در طول زمان بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. اولین بار در سال ۱۳۰۹ تعدادی از باستان‌شناسان آمریکایی به مرمت و بازسازی تخت جمشید پرداختند. در همین زمان کتیبه‌ی خشایارشاه کشف شد و به دنبال آن کاخ ملکه خشایارشاه را کشف کردند. بعد از گروه آمریکایی، مهندسین آلمانی در سال ۱۳۱۴ اقدام به بازسازی قسمتی از کتیبه‌ها و مستحکم کردن بقایای کاخ آپادانا کردند.
روند حفاری
این رویه تا سال ۱۳۱۹ ادامه‌دار بود و در این دوران کتیبه‌های متعدد و آثار باستانی زیادی در منطقه تخت جمشید کشف شد. بسیاری از این آثار در موزه تخت جمشید و موزه ملی ایران نگهداری می‌شود. شاید متاسف شوید که چرا قسمت‌هایی از تخت جمشید از ایران خارج شده است. اما با خروج این آثار باستانی و قسمت‌هایی از تخت جمشید باعث جهانی شدن تمدن ایرانی شده و ما به داشتن چنین تاریخ باشکوهی افتخار می‌کنیم.
در کتابخانه‌ها و دانشگاه‌های آمریکا و اروپا، محققان درباره آثاری که از تخت جمشید به دست آمده، تحقیقات و بررسی‌های زیادی انجام می‌دهند و اینگونه است که دانش دنیا نسبت به دوران طلایی ایران بیشتر می‌شود. مسئولین میراث فرهنگی در تلاشند که هنوز مرمت و بازسازی تخت جمشید ادامه داشته باشد تا این بنای تاریخی که نمادی از قدرت ایران است به سلامت به دست نسل‌های بعدی برسد.
بازسازی و مرمت تخت جمشید باعث شد که مهندسان و باستان‌شناسان به این نتیجه برسند که مجموعه‌ی پرسپولیس، دارای طراحی کاملا امروزی و مدرنی بوده است. در تخت جمشید، محله‌بندی یا بخش‌بندی‌های متفاوتی مشاهده می‌شود. هر یک از کاخ‌هایی که در پرسپولیس بنا شده بود کاربرد متفاوتی داشته است. جشن هایی که برگزار می‌شد مختص به کاخ‌هایی خاص بوده است.
جدای از این مسائل، سیستم لوله کشی آب تخت جمشید غیر قابل چشم پوشی است. می‌توان با جسارت بیان کرد که در هیچ جای دنیا، سیستم لوله کشی اینچنین نبوده است. در خیابان‌ها، آبراهه‌هایی ساخته شده بود که آب باران را به کانال‌های اصلی می‌رساند و اینگونه از خطر سیل و آسیب رسیدن به شهر جلوگیری می‌کرد.
در دو هزار و پانصد سال پیش در تخت جمشید، قسمت مسکونی و سلطنتی از یکدیگر تفکیک شده بودند و نکته جالب توجه این است که بخش مسکونی مردم عادی تزئینات و محوطه‌سازی زیبا و شیکی داشته است. تخت جمشید یکی از اعجاز معماری و سلطنت در طول تاریخ است.
تخت جمشید قبل از حمله‌ی اسکندر
یکی از بدترین شخصیت‌های تاریخی ایران، اسکندر مقدونی است. او با حمله به ایران، بیشتر تالارها، بناها و تصاویر تخت جمشید شیراز را از بین برد. در این زمان بخش اعظمی از کتاب‌های ایرانی در حمله اسکندر از بین رفت و این باعث شد مردم اندیشمند ایران، به مردمی خرافه پرست تبدیل شوند. ویرانه های تخت جمشید را شاید بتوان ترمیم و مرمت کرد اما فرهنگ و دانش یک ملت را نمی‌توان به‌راحتی بازسازی کرد.
اسکندر مقدونی با سپاهیان افسار گریخته خود در سال ۳۲۴ قبل از میلاد به ایران حمله کرد. پس از رسیدن به پایتخت پادشاهی تخت جمشید، آنجا را غارت کردند و به آتش کشیدند. دوران پیش از ویرانی تخت جمشید را می‌توان اینگونه تجسم کرد؛ شهری متمدن، که در دنیا بی نظیر و بی مانند بود.
تخت جمشید (پرسپولیس) تنها یک کاخ نبود بلکه شهری بزرگ بود که دور تا دور آن با دیوار محصور شده و فاصله‌ی بین کاخ ها، خیابان کشی شده بود. در دنیا تخت جمشید اولین مکانی است که دارای خیابان‌های عریض بوده است. بدین‌گونه که اگر دو کالسکه در جهت مخالف یکدیگر حرکت می‌کردند بدون برخورد با یکدیگر از کنار هم عبور می‌کردند.
شگفتی‌های تخت جمشید شیراز
همان‌گونه که گفته شد مدت زمانی که از ساخت این اثر تاریخی می‌گذرد حدود ۲۵۰۰ سال پیش است. ساخت چنین بنایی با ابزارهای ساده‌ی آن دوران بسیار سخت بوده است. این خود یکی از عجایب تخت جمشید است.در دوران هخامنشیان بر خلاف سایر امپراطوری‌ها برده‌داری مرسوم نبوده است. در اکثر امپراطوری‌ها ساخت و ساز با ظلم و سخت‌گیری انجام می‌شده است اما در دوران هخامنشیان مرد و زن برای انجام کار حقوق دریافت می‌کردند. تحقیقات انجام شده نشان داده است که کارگران در هنگام ساخت تخت جمشید بیمه بوده و مزایایی دریافت می‌کردند.
در ساخت و طراحی ستون‌های تخت جمشید، قوانین هندسی را مورد استفاده قرار داده‌اند. در ساخت مجموعه پرسپولیس از ملات استفاده نمی‌کردند و به‌جای آن روی سنگها، شیارهایی می‌زدند تا بر روی یکدیگر محکم شوند و تکان نخورند. این کار مقاوت سنگها را افزایش می‌داد و در مواقع زمین لرزه مقاومت خوبی داشتند.
حجاری‌های روی دیوار از عجایب تخت جمشید است چرا که تمام حجاری‌ها با ظرافت زیادی حجاری شده و هریک داستانی شگفت‌انگیز را برای ما بازگو می‌کند. برای تزیین این حجاری‌ها از سنگهای قیمتی که با ظرافت تراش خورده، استفاده شده است که متاسفانه تمامی آنها به یغما رفته است.
با توجه به کتیبه‌ها و مطالعات انجام شده، مردم در آن دوران از حقوق اجتماعی برخوردار بوده‌اند و دولت هم ماهانه به سربازان حقوقی پرداخت می‌کرده است. کتیبه‌ها، فرهنگ اقوام پارسی در گذشته را برای ما شرح می‌دهد.
اقامت در بهترین هتل های شیراز برای بازدید از تخت جمشید
برای دیدن این شگفتی‌ها از نزدیک، می‌توانید به شیراز سفر کرده و با اقامت در هتل های ۵ ستاره شیراز از جمله هتل چمران شیراز و هتل زندیه شیراز اوقات خوشی را سپری کنید. امکان رزرو این هتل‌ها برای شما عزیزان در ایران هتل آنلاین فراهم شده است.
البته تخت جمشید در نزدیکی شهر شیراز و شهرستان مرودشت واقع شده است. برای بازدید از آن بایستی چیزی حدود نصف روز زمان صرف کنید تا بتوانید از تمامی بخش‌های آن بازدید داشته باشید. ایران هتل آنلاین بهترین هتل های شیراز را برای شما با بهترین قیمت در نظر گرفته است. کافی است در سایت هتل مورد نظر خود را انتخاب کرده و تاریخ ورود و خروج خود را وارد نمایید. رزرو شما در کوتاه‌ترین زمان توسط تیم پشتیبانی بررسی شده و تمامی اقدامات لازم انجام می‌پذیرد.
